Πώς μπορούμε να προετοιμαστούμε για να αντιμετωπίσουμε τους κινδύνους του σήμερα και του αύριο;

17/10/2025

Η κλιματική αλλαγή, οι γεωπολιτικές εντάσεις και οι τεχνολογικές εξελίξεις συμβάλλουν σε ένα ολοένα και πιο περίπλοκο τοπίο κινδύνων σε ολόκληρη την Ευρώπη. Οι κίνδυνοι αυτοί μπορούν να εξαπλωθούν και να αλληλεπιδρούν μεταξύ τομέων, ενισχύοντας ή επιδεινώνοντας ο ένας τις επιπτώσεις του άλλου καθώς εκτυλίσσονται.

Η κλιματική αλλαγή, για παράδειγμα, τροφοδοτεί συχνότερες και σοβαρότερες δασικές πυρκαγιές, οι οποίες υποβαθμίζουν την ποιότητα του αέρα. Με τη σειρά του, αυτό μπορεί να επηρεάσει την ανθρώπινη υγεία και να ασκήσει πίεση στα συστήματα υγειονομικής περίθαλψης.

Επιπλέον, οι κίνδυνοι αυτοί συχνά επηρεάζουν πολλές περιφέρειες πέραν των εθνικών συνόρων, καθιστώντας αδύνατη τη διαχείρισή τους μεμονωμένα από τις επιμέρους χώρες. Για παράδειγμα, οι πλημμύρες υπερβαίνουν τακτικά τα σύνορα, επηρεάζοντας τις υποδομές και τις κοινότητες σε πολλές χώρες.

Ποια φαινόμενα είναι πιο πιθανό να προκαλέσουν αλυσιδωτές επιδράσεις;

Το Κοινό Κέντρο Ερευνών (JRC) ανέλυσε 47 κινδύνους που καλύπτουν φυσικούς, τεχνολογικούς, κοινωνικούς και γεωπολιτικούς τομείς. Η ανάλυση αυτή κατέληξε σε έκθεση που διερευνά τον τρόπο με τον οποίο οι τρέχοντες και οι αναδυόμενοι κίνδυνοι αλληλεπιδρούν μεταξύ τους για τη δημιουργία σύνθετων επιπτώσεων και αλυσιδωτών επιπτώσεων.

Η έκθεση προσδιορίζει τους παράγοντες που είναι πιθανότερο να επηρεάσουν πολλαπλούς κινδύνους: η γεωπολιτική αστάθεια είναι η συνηθέστερη, ακολουθούμενη από την αδύναμη διακυβέρνηση, την κλιματική αλλαγή, την αστικοποίηση, την υποβάθμιση του περιβάλλοντος και την τεχνολογική ανάπτυξη.

Προς την προληπτική και χωρίς αποκλεισμούς ετοιμότητα

Ενώ το τοπίο των κινδύνων στην Ευρώπη είναι καλά τεκμηριωμένο, υπάρχει σημαντικός κατακερματισμός μεταξύ των ορισμών και της ταξινόμησης των κινδύνων, των μεθοδολογιών και των προτύπων. Οι διαφορές αυτές δημιουργούν προκλήσεις, αλλά συμβάλλουν επίσης στην οικοδόμηση μιας πλουσιότερης και πιο διαφοροποιημένης επισκόπησης.

Η έκθεση τονίζει την ανάγκη για καλύτερη διαλειτουργικότητα και συντονισμό ώστε να αξιοποιηθεί αυτή η ποικιλία πηγών. Ζητεί την ανάπτυξη ενός ολοκληρωμένου πλαισίου αξιολόγησης κινδύνων της ΕΕ, ικανού να λαμβάνει υπόψη πολλαπλούς κινδύνους και να καθιστά δυνατό τον διατομεακό και διασυνοριακό συντονισμό με μια προσέγγιση για το σύνολο της κοινωνίας.

Η επένδυση στην ανάλυση προοπτικών και στον σχεδιασμό σεναρίων θα πρέπει επίσης να αποτελεί προτεραιότητα. Οι προβλέψεις θα πρέπει να επεκταθούν για την αντιμετώπιση των κινδύνων υψηλού αντικτύπου και χαμηλής πιθανότητας: γεγονότα όπως ηλιακές καταιγίδες, πανδημίες και πυρηνικά συμβάντα τα οποία, αν και σπάνια, θα μπορούσαν να έχουν σοβαρές συνέπειες σε πολλούς τομείς.

Ο σχεδιασμός σεναρίων θα πρέπει να περιλαμβάνει τα λεγόμενα σημεία ανατροπής του γήινου συστήματος. Πρόκειται για όρια τα οποία, εάν ξεπεραστούν, θα οδηγήσουν σε καταστροφικές και συχνά μη αναστρέψιμες συνέπειες.

Τουλάχιστον πέντε από τα δεκαέξι καθορισμένα σημεία ανατροπής θα μπορούσαν να διασταυρωθούν εάν η μέση παγκόσμια θερμοκρασία αυξηθεί κατά περισσότερο από 1,5 °C. Δεδομένου ότι η διέλευση από αυτά τα σημεία ανατροπής δεν αποτελεί πλέον απίθανο σενάριο, η ΕΕ θα πρέπει να ενσωματώσει τις δυνατότητες αυτές στον σχεδιασμό κινδύνων της.

Ιστορικό

Η έκθεση βασίζεται σε ολοκληρωμένη ανάλυση 38 εκθέσεων των θεσμικών οργάνων της ΕΕ, καθώς και σε σχετικές επιστημονικές δημοσιεύσεις και διαβουλεύσεις με τα ενδιαφερόμενα μέρη. Βασίζεται στην ανάλυση του ΚΚΕρ του 2024 σχετικά με τους διασυνοριακούς και τους αναδυόμενους κινδύνους στην Ευρώπη, στην οποία συμμετείχαν περισσότεροι από 60 εμπειρογνώμονες και η οποία υπογράμμισε την αυξανόμενη πολυπλοκότητα και διασύνδεση των κινδύνων καταστροφών σε ολόκληρη την Ευρώπη.

Όσον αφορά το μέλλον, το ΚΚΕρ θα ενισχύσει την ικανότητα της ΕΕ να προβλέπει και να ανταποκρίνεται σε συστημικούς κινδύνους μέσω του χαρτοφυλακίου πρόβλεψης, κινδύνων και ανθεκτικότητας, το οποίο συγκεντρώνει την έρευνα σχετικά με την ανθεκτικότητα της κοινωνίας, τα ανατρεπτικά γεγονότα και τις μακροπρόθεσμες απειλές.

Η έκθεση υποστηρίζει τη στρατηγική της ΕΕ για την Ένωση ετοιμότητας και ευθυγραμμίζεται με πλαίσια όπως ο μηχανισμός πολιτικής προστασίας της Ένωσης και οι στόχοι του για την ανθεκτικότητα στις καταστροφές, καθώς και με την ευρωπαϊκή στρατηγική για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή.