Βιώσιμη αλιεία στην ΕΕ: Τρέχουσα κατάσταση και κατευθύνσεις για το 2025
Γιατί η Επιτροπή υποβάλλει σήμερα έκθεση σχετικά με την αλιεία;
Σύμφωνα με τον Κανονισμό (ΕΚ) αριθ. 1380/2013 σχετικά με την κοινή αλιευτική πολιτική (ΚΑΠ), η Επιτροπή εκδίδει ανακοίνωση που περιέχει επικαιροποιήσεις σχετικά με την κατάσταση της αλιείας στην ΕΕ. Με την ανακοίνωση αυτή δρομολογείται δημόσια διαβούλευση σχετικά με την τρέχουσα κατάσταση και τις μελλοντικές κατευθύνσεις των αλιευτικών δυνατοτήτων για το 2025.
Οι αλιευτικές δυνατότητες ή τα συνολικά επιτρεπόμενα αλιεύματα (TAC) — τα όρια αλιευμάτων για ορισμένα ιχθυαποθέματα — καθορίζονται για τα περισσότερα εμπορικά ιχθυαποθέματα της Ευρώπης, ώστε να διατηρείται η κατάστασή τους υγιής ή να διευκολύνεται η αναγέννησή τους, ενώ παράλληλα διασφαλίζεται ότι οι αλιείς της ΕΕ διαθέτουν υγιή ιχθυαποθέματα στα οποία μπορούν να βασιστούν για τον βιοπορισμό τους. Στο πλαίσιο της κοινής αλιευτικής πολιτικής, τα κράτη μέλη της ΕΕ δεσμεύονται νομικά να διαχειρίζονται τα ιχθυαποθέματα σε βιώσιμα επίπεδα.
Ποιοι είναι οι βασικοί δείκτες αυτής της αξιολόγησης;
Η ΕΕ βρίσκεται πλέον στο 11ο έτος εφαρμογής της κοινής αλιευτικής πολιτικής (ΚΑλΠ) μετά τη μεταρρύθμισή της το 2013. Η ανακοίνωση αξιολογεί την πρόοδο που έχει σημειωθεί ως προς την επίτευξη των κύριων στόχων της ΚΑλΠ: τη διατήρηση των ιχθυαποθεμάτων, την προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος και τη διασφάλιση της οικονομικής βιωσιμότητας του αλιευτικού στόλου της ΕΕ.
Η σημερινή ανακοίνωση εξετάζει, ειδικότερα:
- την πρόοδο που έχει σημειωθεί όσον αφορά την ευθυγράμμιση της εκμετάλλευσης των αλιευτικών αποθεμάτων με τους στόχους βιωσιμότητας·
- την ισορροπία μεταξύ της αλιευτικής ικανότητας του στόλου της ΕΕ και των διαθέσιμων αλιευτικών δυνατοτήτων·
- τις κοινωνικοοικονομικές επιδόσεις του στόλου της ΕΕ·
- και την εφαρμογή της υποχρέωσης εκφόρτωσης, βάσει της οποίας όλα τα αλιεύματα πρέπει να αλιεύονται στον λιμένα.
Ποιές είναι οι οικονομικές επιδόσεις του στόλου της ΕΕ;
Το κόστος των καυσίμων είναι ένα από τα σημαντικότερα στοιχεία κόστους για τον αλιευτικό στόλο της ΕΕ και εξακολουθεί να έχει σημαντικό αντίκτυπο στις κοινωνικοοικονομικές επιδόσεις του, ιδίως όσον αφορά τα τμήματα του στόλου που χρησιμοποιούν ενεργοβόρα εργαλεία.
Οι κοινωνικοοικονομικές επιδόσεις παρουσιάζουν διακυμάνσεις στα διαφορετικά τμήματα του στόλου. Υπάρχουν διαφορές μεταξύ των τμημάτων του στόλου και των αλιευτικών περιοχών, ανάλογα με την κατάσταση των ιχθυαποθεμάτων σε περιφερειακό επίπεδο και τα διαφορετικά επίπεδα ενεργειακής απόδοσης μεταξύ των τμημάτων του στόλου:
- Τα τμήματα του στόλου που εξαρτώνται από αποθέματα τα οποία αποτελούν αντικείμενο βιώσιμης εκμετάλλευσης και τα οποία αύξησαν την ενεργειακή τους απόδοση — ή μείωσαν την ένταση καυσίμων — τείνουν να είναι πιο ανθεκτικά και να προσφέρουν υψηλότερους μισθούς για τους αλιείς τους.
- Από την άλλη πλευρά, τα τμήματα του στόλου που εξαρτώνται από αποθέματα που αποτελούν αντικείμενο υπερεκμετάλλευσης και έχουν υψηλή κατανάλωση καυσίμων, συνήθως παρουσιάζουν χαμηλότερες οικονομικές επιδόσεις και προσφέρουν χαμηλότερους μισθούς.
Η Επιτροπή ενέκρινε τον Φεβρουάριο του 2023 ανακοίνωση σχετικά με τη διευκόλυνση της ενεργειακής μετάβασης του ενωσιακού τομέα της αλιείας και της υδατοκαλλιέργειας, με στόχο τη μείωση της εξάρτησης από ορυκτά καύσιμα. Πρότεινε επίσης μέτρα για τη στήριξη του τομέα με σκοπό την επιτάχυνση της ενεργειακής του μετάβασης, μέσω της μεγαλύτερης εξοικονόμησης καυσίμων και της μετάβασης σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, χαμηλών ανθρακούχων εκπομπών.
Τον Ιούνιο του 2023, η Επιτροπή δρομολόγησε την εταιρική σχέση ενεργειακής μετάβασης για την αλιεία και την υδατοκαλλιέργεια στην ΕΕ, στην οποία συμμετείχαν όλοι οι ενδιαφερόμενοι φορείς στους τομείς της αλιείας, της υδατοκαλλιέργειας, της ναυπηγικής βιομηχανίας, των λιμένων, της ενέργειας, των ΜΚΟ, των εθνικών και περιφερειακών αρχών. Στόχος της εταιρικής σχέσης είναι η συλλογική αντιμετώπιση των προκλήσεων της ενεργειακής μετάβασης του τομέα και η εξεύρεση λύσεων μέσω εργαστηρίων και ανταλλαγών γνώσεων και πληροφοριών.
Η Επιτροπή δημοσίευσε επίσης οδηγό για τη χρηματοδότηση, στον οποίο συνοψίζονται η τρέχουσα χρηματοδότηση και τα χρηματοδοτικά μέσα της ΕΕ που μπορούν να χρησιμοποιηθούν για τη στήριξη της ενεργειακής μετάβασης στον τομέα.
Επιπλέον, τον Φεβρουάριο του 2024, η Επιτροπή δημοσίευσε πρόσκληση υποβολής προτάσεων ύψους 2,2 εκατ. EUR για την ανάπτυξη αλιευτικού σκάφους επίδειξης με εναλλακτικές τεχνολογίες πρόωσης και καινοτόμες ενεργειακές λύσεις.
Ποια είναι η κατάσταση των ιχθυαποθεμάτων στις διάφορες θαλάσσιες λεκάνες;
Στην περιοχή του Βορειοανατολικού Ατλαντικού, η πορεία προς τη βιωσιμότητα είναι διαδεδομένη και ορατή. Ενώ στις αρχές της δεκαετίας του 2000 τα περισσότερα αποθέματα υπεραλιεύονταν, τα συνολικά αποθέματα αλιεύονται πλέον κατά βιώσιμο τρόπο. Πρόκειται για απτή και σημαντική πρόοδο προς την επίτευξη των στόχων της Κοινής Αλιευτικής Πολιτικής. Ωστόσο, πολλοί τύποι αλιείας στη Βαλτική Θάλασσα αντιμετωπίζουν σοβαρά προβλήματα.
Στη Μεσόγειο και στον Εύξεινο Πόντο, τα περισσότερα αποθέματα εξακολουθούν να αποτελούν αντικείμενο υπεραλίευσης, αλλά υπάρχει σαφής θετική τάση προς μείωση της υπεραλίευσης. Το ποσοστό θνησιμότητας λόγω αλιείας μειώθηκε περισσότερο στην ανατολική Μεσόγειο, ενώ ακολουθεί ο Εύξεινος Πόντος και η δυτική Μεσόγειος. Στην Κεντρική Μεσόγειο έχει σημειωθεί μικρή αλλαγή, όπου το ποσοστό θνησιμότητας λόγω αλιείας έχει μειωθεί και η βιομάζα των ιχθυαποθεμάτων αυξάνεται. Η αλλαγή αυτή συμβάλλει στη βελτίωση των αλιευμάτων και της κερδοφορίας της αλιείας και αυξάνει την αποδοτικότητά τους από άποψη άνθρακα (ως χιλιόγραμμο αλιευμάτων ανά χιλιόγραμμο εκπεμπόμενου άνθρακα). Απαιτούνται ακόμη περισσότερες προσπάθειες για την επίτευξη βιωσιμότητας και στις δύο θαλάσσιες λεκάνες.
Ποια μέτρα λαμβάνει η Επιτροπή για την αντιμετώπιση της κατάστασης στη Βαλτική Θάλασσα;
Η δεινή κατάσταση στη Βαλτική Θάλασσα και στους ποταμούς της εξακολουθεί να επηρεάζει τα ιχθυαποθέματα και την ανάπτυξή τους. Σήμερα ασκούνται διάφορες πιέσεις στη Βαλτική Θάλασσα, οι οποίες έχουν οδηγήσει στην υποβάθμιση της βιοποικιλότητάς της, όπως η υψηλή ρύπανση από εισροές θρεπτικών ουσιών και τα σταθερά υψηλά επίπεδα ρύπων. Επιπλέον, οι επιστημονικές γνωμοδοτήσεις αναγνωρίζουν, επίσης, τον αντίκτυπο της ελλιπούς υποβολής αναφορών και της υπεραλίευσης, χωρίς να είναι δυνατή η ποσοτικοποίησή της. Αυτή η κατάσταση οφείλεται, εν μέρει, στη μη εφαρμογή της νομοθεσίας της ΕΕ.
Στο πλαίσιο του πολυετούς σχεδίου διαχείρισης της αλιείας (ΠΣΔ) για τη Βαλτική Θάλασσα, γίνεται χρήση όλων των εργαλείων της αλιευτικής πολιτικής — η αναστολή της αλιείας για τέσσερα από τα δέκα ιχθυαποθέματα, ο καθορισμός TAC κάτω από το μέγιστο συνιστώμενο επίπεδο, η απαγόρευση ορισμένων περιοχών αναπαραγωγής ιχθύων και ο περιορισμός της ερασιτεχνικής αλιείας — με στόχο τη συμβολή στην αποκατάσταση των ιχθυαποθεμάτων. Ωστόσο, εάν τα κράτη μέλη δεν εφαρμόσουν, υλοποιήσουν πλήρως, και επιβάλουν τη σχετική νομοθεσία της ΕΕ στο σύνολό της, τα εργαλεία τομεακής αλιευτικής πολιτικής δεν επαρκούν για να επιτρέψουν την αποκατάσταση όλων των ιχθυαποθεμάτων.
Μετά από μια πρώτη έκδοση το 2020, η δεύτερη διάσκεψη «Η Βαλτική μας» πραγματοποιήθηκε στις 29 Σεπτεμβρίου 2023, προκειμένου να συζητηθούν με τα κράτη μέλη της Βαλτικής Θάλασσας τα επιτεύγματα και οι προκλήσεις που έχουμε να αντιμετωπίσουμε στο μέλλον.
Ποια μέτρα λαμβάνει η Επιτροπή για την αντιμετώπιση της κατάστασης στη Μεσόγειο και στον Εύξεινο Πόντο;
Η Επιτροπή ενθαρρύνει τα κράτη μέλη να συνεχίσουν τις προσπάθειές τους για την επίτευξη των στόχων του ΠΣΔ της Δυτικής Μεσογείου και να αναπτύξουν συνοδευτικές δράσεις στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Ταμείου Θάλασσας, Αλιείας και Υδατοκαλλιέργειας (ΕΤΘΑΥ). Στην πρόταση της Επιτροπής για τις αλιευτικές δυνατότητες θα συνεχίσει να εφαρμόζεται το ΠΣΔ για τη Δυτική Μεσόγειο. Η Επιτροπή θα υποβάλει έκθεση σχετικά με τη λειτουργία του εν λόγω σχεδίου έως τον Ιούλιο του 2024.
Η διαχείριση των κοινών αποθεμάτων είναι επίσης απαραίτητη για τη διασφάλιση ισότιμων όρων ανταγωνισμού μεταξύ όλων των αλιέων στη Μεσόγειο και στον Εύξεινο Πόντο. Ως εκ τούτου, η Επιτροπή και τα κράτη μέλη θα συνεχίσουν να συνεργάζονται στη Γενική Επιτροπή Αλιείας για τη Μεσόγειο και θα συμπεριλάβουν τα αποτελέσματα αυτής της συνεργασίας στην πρόταση για τις αλιευτικές δυνατότητες για το 2025.
Ποια είναι η τρέχουσα κατάσταση της εφαρμογής της υποχρέωσης εκφόρτωσης;
Όσον αφορά την υποχρέωση εκφόρτωσης, που βρίσκεται τώρα στο έκτο έτος πλήρους εφαρμογής της, η συμμόρφωση και ο έλεγχος εξακολουθούν να είναι ανεπαρκείς. Οι έλεγχοι της Επιτροπής και οι πρωτοβουλίες της Ευρωπαϊκής Υπηρεσίας Ελέγχου της Αλιείας (EFCA) δείχνουν γενική έλλειψη συμμόρφωσης.
Μέρος της λύσης πρέπει να προέρχεται από νέα και καινοτόμα εργαλεία ελέγχου, ιδίως από τη χρήση ηλεκτρονικής παρακολούθησης εξ αποστάσεως (REM). Αυτό συμφωνήθηκε με το Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο στο πλαίσιο του αναθεωρημένου συστήματος ελέγχου της αλιείας. Η Επιτροπή ενθαρρύνει επίσης τα κράτη μέλη να βελτιώσουν τη χρήση των διαθέσιμων κονδυλίων του ΕΤΘΑΥ για τη βελτίωση της επιλεκτικότητας και τη μείωση των ανεπιθύμητων αλιευμάτων.
Η ανεπαρκής συμμόρφωση, οι μη καταγεγραμμένες απορρίψεις και οι εσφαλμένες αναφορές αλιευμάτων υπονομεύουν την ακρίβεια των δεδομένων για τα αλιεύματα – εκφορτώσεις, ανεπιθύμητα αλιεύματα και απορρίψεις και των στοιχείων που υποβάλλονται – τα οποία αποτελούν τη βάση της ποιότητας των επιστημονικών γνωμοδοτήσεων. Η Επιτροπή θα συνεργαστεί με τις περιφερειακές ομάδες των κρατών μελών και με την Επιστημονική, Τεχνική και Οικονομική Επιτροπή Αλιείας (ΕΤΟΕΑ) για την επανεξέταση των εξαιρέσεων από την υποχρέωση εκφόρτωσης για τη βελτίωση της ακρίβειας των δεδομένων.
Πώς επηρέασε η αποχώρηση του Ηνωμένου Βασιλείου από την ΕΕ τον καθορισμό TAC με τρίτες χώρες;
Μετά την αποχώρηση του Ηνωμένου Βασιλείου από την ΕΕ, η ΕΕ δεν αποφασίζει αποκλειστικά για τα αποθέματα του Ατλαντικού και της Βόρειας Θάλασσας. Η συμφωνία εμπορίου και συνεργασίας (ΣΕΣ) με το Ηνωμένο Βασίλειο επιτρέπει τη διεξαγωγή διαβουλεύσεων σχετικά με τα επίπεδα των TAC για την εξεύρεση συμφωνιών. Τα συμπεράσματα άλλων διαβουλεύσεων με τρίτες χώρες του Βορειοανατολικού Ατλαντικού — μεταξύ ΕΕ – ΗΒ – Νορβηγίας, ΕΕ-Νορβηγίας και άλλων παράκτιων κρατών — λαμβάνονται επίσης υπόψη κατά τον καθορισμό των TAC για τα κοινά αποθέματα.
Η συμφωνία εμπορίου και συνεργασίας παρέχει ισχυρή βάση για τη βιώσιμη διαχείριση και εκμετάλλευση των κοινών αλιευτικών αποθεμάτων. Η ΕΕ εξακολουθεί να υπερασπίζεται τους στόχους της στο πλαίσιο ετήσιων διαβουλεύσεων σχετικά με τις αλιευτικές δυνατότητες μέσω της ειδικής επιτροπής αλιείας ΕΕ-Ηνωμένου Βασιλείου (SCF) που συστάθηκε στο πλαίσιο της ΣΕΣ.
Μεταξύ Οκτωβρίου και Δεκεμβρίου θα πραγματοποιηθούν διαβουλεύσεις με το Ηνωμένο Βασίλειο, με στόχο την έγκαιρη ολοκλήρωσή τους, πριν από το Συμβούλιο του Δεκεμβρίου. Έως τότε, η Επιτροπή σκοπεύει να προτείνει να συμπεριληφθούν τα αποτελέσματα στον κανονισμό TAC του 2025. Εάν δεν υπάρξει συμφωνία έως τις 20 Δεκεμβρίου, η ΣΕΣ προβλέπει ότι κάθε μέρος θα καθορίζει προσωρινά TAC που θα εφαρμόζονται από την 1η Ιανουαρίου στο επίπεδο που συνιστά το Διεθνές Συμβούλιο για την Εξερεύνηση της Θάλασσας (ICES), ενώ τα TAC για τα ειδικά αποθέματα θα καθορίζονται σύμφωνα με τις κατευθυντήριες γραμμές. Η SCF επεξεργάζεται επί του παρόντος τις εν λόγω κατευθυντήριες γραμμές.
Τι είναι οι αλιευτικές δυνατότητες; Πώς καθορίζονται;
Κάθε χρόνο, η Επιτροπή προτείνει συνολικά επιτρεπόμενα αλιεύματα (TAC), τα οποία είναι τα όρια αλιευμάτων για τα ιχθυαποθέματα. Τα TAC ισχύουν για τα περισσότερα εμπορικά αποθέματα στα βόρεια ύδατα της ΕΕ και για τον τόνο και τον ξιφία στη Μεσόγειο Θάλασσα.
H Επιτροπή, για να προτείνει ποσότητες, βασίζεται σε ανεξάρτητες επιστημονικές συμβουλές και στην κοινωνικοοικονομική ανάλυση.
Αργότερα εντός του έτους, το Συμβούλιο, απαρτιζόμενο από τους υπουργούς Αλιείας των κρατών μελών, καταλήγει σε τελική απόφαση σχετικά με τα συνολικά επιτρεπόμενα αλιεύματα. Μόλις καθοριστούν τα TAC, οι ποσότητες κατανέμονται μεταξύ των κρατών μελών σύμφωνα με προσυμφωνημένα μερίδια σε εθνικές ποσοστώσεις. Τα κράτη μέλη διαχειρίζονται και κατανέμουν τα προαναφερόμενα μερίδια στον αλιευτικό τους κλάδο, ως δυνατότητα αλίευσης και εκφόρτωσης ορισμένης ποσότητας ιχθύων κατά τη διάρκεια του ημερολογιακού έτους (βλ. ενημερωτικό γράφημα «Καθορισμός ορίων αλιευμάτων και ποσοστώσεων»).
Όσον αφορά τις αλιευτικές δυνατότητες που έχουν συμφωνηθεί στο πλαίσιο των περιφερειακών οργανώσεων διαχείρισης της αλιείας (ΠΟΔΑ), η Επιτροπή διαπραγματεύεται μέτρα διατήρησης και διαχείρισης, συμπεριλαμβανομένων των αλιευτικών δυνατοτήτων. Οι κανονισμοί για τις αλιευτικές δυνατότητες ενσωματώνουν τα μέτρα που εγκρίνονται από τις ΠΟΔΑ και εκείνα που αφορούν την ΕΕ. Το χρονοδιάγραμμα για την εν λόγω ενσωμάτωση ακολουθεί το χρονοδιάγραμμα των συνεδριάσεων των εν λόγω οργανώσεων.
Από πού προέρχονται οι επιστημονικές συμβουλές;
Οι αλιείς και οι εθνικές διοικήσεις παρέχουν δεδομένα για τα αλιεύματά τους και την αλιευτική τους δραστηριότητα, τα οποία επιτρέπουν στους επιστήμονες του τομέα της αλιείας να αξιολογούν την κατάσταση των αποθεμάτων. Όσο πιο ακριβή και πλήρη είναι τα δεδομένα αυτά, τόσο πιο αξιόπιστη θα είναι η επιστημονική αξιολόγηση. Οι επιστήμονες χρησιμοποιούν, επίσης, ερευνητικά σκάφη για τη δειγματοληψία των ποσοτήτων ιχθύων στη θάλασσα σε διαφορετικές τοποθεσίες και σε διαφορετικές χρονικές στιγμές του έτους, ανεξάρτητα από την αλιευτική δραστηριότητα. Καθορίζουν την κατάσταση του αποθέματος και στη συνέχεια υπολογίζουν την ποσότητα που πρέπει να αλιευθεί το επόμενο έτος για να εξασφαλιστεί η βιωσιμότητα.
Οι εργασίες αυτές πραγματοποιούνται μέσω του ICES, ανεξάρτητου φορέα που παρέχει στην Επιτροπή επιστημονικές συμβουλές. Σε ορισμένες περιπτώσεις, όπως και για τη Μεσόγειο, ζητείται η γνώμη άλλων συμβουλευτικών οργάνων, όπως η ΕΤΟΕΑ.
Σε διεθνές επίπεδο, η διαδικασία είναι παρόμοια: Οι ΠΟΔΑ χρησιμοποιούν δεδομένα από επιστημονικούς φορείς για την παροχή των απαραίτητων επιστημονικών συμβουλών.