5 πράγματα που πρέπει να γνωρίζετε για τα ακραία καιρικά φαινόμενα
Ενώ κανένα ακραίο καιρικό φαινόμενο δεν μπορεί να αποδοθεί αποκλειστικά στην κλιματική αλλαγή, η Διακυβερνητική Επιτροπή για την Κλιματική Αλλαγή (IPCC)) καθιστά σαφές: Οι ανθρωπογενείς εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου είναι πολύ πιθανό να έχουν καταστήσει πιο συχνές και έντονες τις ακραίες καιρικές και κλιματικές συνθήκες. Και αυτή η επικίνδυνη τάση πρόκειται να συνεχιστεί. Η ήπειρός μας θερμαίνεται ταχύτερα από οποιαδήποτε άλλη στον κόσμο.
Όταν συμβαίνουν αυτά τα γεγονότα, βλέπουμε ότι η παραπληροφόρηση εξαπλώνεται επίσης σαν πυρκαγιά, με ορισμένους παράγοντες να προσπαθούν να υποβαθμίσουν ή να αρνηθούν τον ρόλο της κλιματικής αλλαγής. Πού βρίσκεται η αλήθεια; Ακολουθούν 5 γεγονότα σχετικά με τα ακραία καιρικά φαινόμενα και τη σύνδεσή τους με την κλιματική αλλαγή:
1. Οι ακραίες καιρικές συνθήκες δεν είναι καινούργιες, αλλά η κλιματική αλλαγή τις κάνει πιο συχνές και έντονες
Είναι αυτονόητο ότι ανέκαθεν βιώναμε καύσωνες, καταιγίδες, βροχοπτώσεις και ξηρασία – τα γεγονότα αυτά δεν είναι κάτι καινούργιο. Αλλά η κλιματική αλλαγή αλλάζει αυτά τα πρότυπα. Τα ακραία καιρικά φαινόμενα συμβαίνουν πιο συχνά και χτυπούν πιο σκληρά από ό, τι πριν από λίγες δεκαετίες. Οι παγκόσμιες θερμοκρασίες έχουν αυξηθεί ταχύτερα από το 1970 από ό, τι σε οποιαδήποτε άλλη περίοδο 50 ετώντουλάχιστον τα τελευταία 2000 χρόνια. Η περίοδος 2011-2020 ήταν η θερμότερη πλήρης δεκαετία που καταγράφηκε, με τις παγκόσμιες μέσες θερμοκρασίες να φθάνουν τους 1,1 °C πάνω από τα προβιομηχανικά επίπεδα το 2019. Σχεδόν κάθε χρόνο από τότε έχει σπάσει ένα νέο ρεκόρ ως το πιο καυτό έτος..
Στην Ευρώπη, ο ρυθμός αύξησης της θερμοκρασίας ήταν ακόμη εντονότερος. Οι καύσωνες εντείνονται και ο αριθμός των ημερών με τουλάχιστον «ισχυρή θερμική καταπόνηση» γίνεται όλο και πιο συχνός. Σύμφωνα με την IPCC, τα θερμά άκρα που χτυπούσαν μια φορά τη δεκαετία συμβαίνουν τώρα σχεδόν τρεις φορές πιο συχνά και είναι 1,2 °C θερμότερα. Το αποτέλεσμα είναι ότι οι θάνατοι που σχετίζονται με τη θερμότητα στην Ευρώπη έχουν αυξηθεί κατά περίπου 30%.τα τελευταία 20 χρόνια. Ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Περιβάλλοντος (ΕΟΠ) προειδοποιεί ότι οι ακραίες θερμοκρασίες αναμένεται να αυξηθούν ακόμη ταχύτερα από τις μέσες θερμοκρασίες.
Οι βροχοπτώσεις αλλάζουν επίσης. Ο θερμότερος αέρας συγκρατεί περισσότερη υγρασία – περίπου 7% περισσότερο για κάθε βαθμό Κελσίου – και αυτό τροφοδοτεί πιο έντονες καταιγίδες. Οι καταιγίδες πέφτουν τώρα έως και 40% περισσότερες βροχοπτώσεις από ό, τι θα έπεφταν χωρίς την κλιματική αλλαγή. Η ένταση των βροχοπτώσεων έχει αυξηθεί κατά 22% στην Ευρώπη τα τελευταία 50 χρόνια, αυξάνοντας τον κίνδυνο αιφνίδιων πλημμυρών σε ευάλωτες περιοχές.
Η κλιματική αλλαγή διαταράσσει επίσης τον κύκλο του νερού, καθιστώντας δυσκολότερη τη διαχείρισή του. Καθώς ο κύκλος του νερού γίνεται πιο ασταθής, κινδυνεύουμε να εξαντλήσουμε το νερό —η ζήτηση θα μπορούσε να είναι κατά 40 % υψηλότερη από την παροχή έως το 2030 εάν δεν αναλάβουμε δράση.
Εν τω μεταξύ, η κλιματική αλλαγή ενισχύει άλλους κινδύνους. Οι πυρκαγιές, είτε προκαλούνται από ανθρώπους (τυχαία ή σκόπιμα) είτε από φυσικά γεγονότα όπως οι αστραπές, καίγονται τώρα πιο ζεστά, πιο γρήγορα και περισσότερο. Τα ξηραμένα δάση και οι παρατεταμένες ξηρασίες καθιστούν δυσκολότερο τον περιορισμό τους και μπορούν επίσης να επιδεινωθούν από την ακατάλληλη διαχείριση της γης. Σε παγκόσμιο επίπεδο, οι περίοδοι δασικών πυρκαγιών ξεκινούν νωρίτερα και διαρκούν περίπου δύο εβδομάδες περισσότερο από ό, τι πριν από 30 χρόνια. Ακόμη και περιοχές όπως η Βόρεια Ευρώπη και η Αρκτικήδιαπιστώνουν πρωτοφανή δραστηριότητα πυρκαγιάς. Και η απειλή αυξάνεται — η κλιματική αλλαγή αναμένεται να αυξήσει τον κίνδυνο δασικών πυρκαγιών σε ολόκληρη σχεδόν την Ευρώπη, γεγονός που απαιτεί σημαντικές δράσεις αντιμετώπισης καταστάσεων έκτακτης ανάγκης και ετοιμότητας σε επίπεδο ΕΕ.
2. Η κλιματική αλλαγή έχει ως αποτέλεσμα όλες τις μορφές ακραίων καιρικών φαινομένων
Το κλιματικό σύστημα της Γης είναι πολύπλοκο· Το ίδιο και το φυσικό και δομημένο περιβάλλον μας. Η κλιματική αλλαγή δεν εξελίσσεται ομοιόμορφα σε ολόκληρο τον πλανήτη. Ακόμη και αν ο πλανήτης θερμαίνεται συνολικά, η αύξηση των αερίων του θερμοκηπίου στην ατμόσφαιρα έχει διαφορετικές επιπτώσεις σε διάφορα μέρη.
Ορισμένες περιοχές αντιμετωπίζουν μεγαλύτερες, σκληρότερες ξηρασίες, ενώ άλλες βιώνουν πιο έντονες βροχοπτώσεις και πλημμύρες. Ορισμένα μέρη της Ευρώπης πλήττονται και από τα δύο. Στη βόρεια Ευρώπη, οι ετήσιες βροχοπτώσεις και οι έντονες βροχοπτώσεις προβλέπεται να αυξηθούν, με τις ξηρασίες να γίνονται λιγότερο συχνές. Αντίθετα, η Κεντρική Ευρώπη πρέπει να προβλέψει ξηρότερα καλοκαίρια και πιο ακραία καιρικά φαινόμενα, όπως βαρύτερες βροχοπτώσεις, πλημμύρες ποταμών, ξηρασίες και δασικές πυρκαγιές. Η Νότια Ευρώπη αναμένεται να γίνει ακόμη πιο ξηρή, με φθίνουσες ετήσιες και θερινές βροχοπτώσεις και συχνότερες ξηρασίες και πυρκαγιές.
Και ο κρύος καιρός; Δεν έχει εξαφανιστεί και δεν αποτελεί ένδειξη κατά της υπερθέρμανσης του πλανήτη, αλλά ο μέσος αριθμός ψυχρών ημερών και περιπτώσεων ακραίου κρύου έχει μειωθεί και θα συνεχίσει να το πράττει. Ωστόσο, παραδόξως, η κλιματική αλλαγή μπορεί να εντείνει ορισμένα ακραία ψυχρά φαινόμενα —για παράδειγμα, μπορεί να εμφανιστούν ισχυρότερες χιονοθύελλες σε περιοχές όπου οι ψυχρές μάζες του αέρα της Αρκτικής συγκρούονται με ασυνήθιστα υψηλές θερμοκρασίες στην επιφάνεια των ωκεανών, όπως έχει επισημάνει η IPCC.
3. Τα ακραία καιρικά φαινόμενα θέτουν σε κίνδυνο την ανθεκτικότητα, την ευημερία και την ανταγωνιστικότητα
Τα συχνότερα και σοβαρότερα ακραία καιρικά φαινόμενα ασκούν αυξανόμενη πίεση στην οικονομία, τις υποδομές και τον κοινωνικό ιστό της Ευρώπης.
Τα τελευταία 50 χρόνια στην Ευρώπη, δασικές εκτάσεις πάνω από το διπλάσιο του μεγέθους της Πορτογαλίας έχουν καταστραφεί από πυρκαγιές και περισσότεροι από 246.000 άνθρωποι έχουν χάσει τη ζωή τους λόγω ακραίων καιρικών φαινομένων που σχετίζονται με το κλίμα.
Ο οικονομικός απολογισμός αυξάνεται με ταχείς ρυθμούς. Μεταξύ του 1980 και του τέλους του 2023, τα 27 κράτη μέλη της ΕΕ υπέστησαν ζημίες άνω των 738 δισ. ευρώ από τέτοιου είδους συμβάντα, ενώ οι πλημμύρες κατά την περίοδο αυτή κόστισαν στην ΕΕ πάνω από 325 δισ. ευρώ. Εκτός από την καταστροφή των υποδομών και των κατοικιών, η παροχή και η ποιότητα του νερού μπορούν να επηρεαστούν σοβαρά, με καταστροφικές συνέπειες που γίνονται αισθητές σε ολόκληρη την κοινωνία, την οικονομία και το περιβάλλον. Οι επιστήμονες της Διακυβερνητικής Επιτροπής για την Κλιματική Αλλαγή (IPCC) προειδοποιούν ότι η κλιματική αλλαγή είναι πολύ πιθανό να ασκήσει πίεση σε βασικά συστήματα υποδομών, από τις μεταφορές έως την ενέργεια και το νερό, με διαταραχές που διαπερνούν τα σύνορα και τις οικονομίες.
Οι επιπτώσεις των ακραίων καιρικών φαινομένων στα ενεργειακά συστήματα είναι ιδιαίτερα ανησυχητικές επειδή γίνονται αισθητές σε ολόκληρη την οικονομία. Για παράδειγμα, τον Ιανουάριο του 2025 η καταιγίδα Éowyn προκάλεσε εκτεταμένες ζημίες στις υποδομές ηλεκτρικής ενέργειας της Ιρλανδίας, με αποτέλεσμα 768.000 σπίτια, αγροκτήματα και επιχειρήσεις που χάνουν την παροχή ηλεκτρικού ρεύματος.
Δεν είναι μόνο οι καταιγίδες. Οι ξηρασίες και οι καύσωνες δοκιμάζουν επίσης ενεργειακά συστήματα. Για παράδειγμα, τα τελευταία χρόνια οι χαμηλές ροές νερού και οι αυξανόμενες θερμοκρασίες των ποταμών στη Γαλλία οδήγησαν σε προσωρινό κλείσιμο πυρηνικών εγκαταστάσεων, καθώς η δυνατότητα απόρριψης μέρους της απορριπτόμενης θερμότητας των σταθμών στο νερό ήταν πολύ περιορισμένη. Καθώς οι θερμοκρασίες αυξάνονται, αυτές οι προκλήσεις θα αυξηθούν μόνο. Επιπλέον, οι δασικές πυρκαγιές, που μερικές φορές επιδεινώνονται από καύσωνες, μπορεί να προκαλέσουν ζημιές στις γραμμές μεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας και να προκαλέσουν περιστατικά..
Οι διακοπές ρεύματος είναι κάτι περισσότερο από μια απλή ενόχληση. Κοστίζουν δισεκατομμύρια σε χαμένες ώρες εργασίας, διαταράσσουν τις τράπεζες, τις μεταφορές και τις επικοινωνίες, για να μην αναφέρουμε τις αλυσίδες εφοδιασμού, το κόστος της αντιμετώπισης καταστάσεων έκτακτης ανάγκης και τα αλλοιωμένα ευπαθή αγαθά. Για παράδειγμα, η διακοπή ρεύματος στη Σουηδία το 2005, η οποία προκλήθηκε από σοβαρή καταιγίδα, οδήγησε σε σημαντικές διαταραχές του δικτύου που επηρέασαν περίπου 730.000 πελάτες, με εκτιμήσεις άμεσων και έμμεσων οικονομικών ζημιών ύψους 3 δισ. ευρώ.
Πέρα από τις υποδομές, τα ακραία καιρικά φαινόμενα αποτελούν επίσης απειλή για την υγεία και μπορούν να μειώσουν την παραγωγικότητα. Η αύξηση της θερμοκρασίας και οι εντεινόμενοι καύσωνες θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε αύξηση της θνησιμότητας που σχετίζεται με τη ζέστη το καλοκαίρι, αλλά και να αλλάξουν τα πρότυπα των ανθρώπινων και ζωικών ασθενειών και των επιβλαβών για τα φυτά οργανισμών. Οι υψηλότερες θερμοκρασίες, οι αλλαγές στις βροχοπτώσεις και η άνοδος της στάθμης της θάλασσας θα επηρεάσουν επίσης τομείς όπως η γεωργία, η δασοκομία και ο τουρισμός, οι οποίοι εξαρτώνται από σταθερές κλιματικές συνθήκες.
Η ευρωπαϊκή εκτίμηση κλιματικών κινδύνων καθιστά σαφές: οι κλιματικές επιπτώσεις απειλούν την επισιτιστική ασφάλεια και την ασφάλεια των υδάτων, την ενεργειακή σταθερότητα και τα χρηματοπιστωτικά συστήματα, καθώς και την υγεία όλων. Αυτό με τη σειρά του θέτει σε κίνδυνο την κοινωνική συνοχή και σταθερότητα.
4. Η οικοδόμηση ανθεκτικότητας και η βελτίωση της ετοιμότητας είναι καίριας σημασίας για την ελαχιστοποίηση των απωλειών και των ζημιών
Η μείωση των εκπομπών είναι ζωτικής σημασίας για τον περιορισμό της υπερθέρμανσης του πλανήτη στον 1,5 °C. Το ευρωπαϊκό νομοθέτημα της ΕΕ για το κλίμα κατοχυρώνει νομοθετικά τον στόχο της κλιματικής ουδετερότητας της ΕΕ έως το 2050 και θέτει ενδιάμεσο στόχο για καθαρή μείωση των εκπομπών κατά 55 % έως το 2030. Η μετάβαση σε μηδενικές καθαρές εκπομπές θα συμβάλει στη σταθεροποίηση των θερμοκρασιώνκαι να περιορίσει τις αυξανόμενες τάσεις των ακραίων καιρικών φαινομένων.
Ωστόσο, τα ολοένα και πιο σοβαρά και συχνά ακραία καιρικά φαινόμενα διαταράσσουν ήδη τις ζωές σε ολόκληρη την Ευρώπη. Ενώ ορισμένες κλιματικές επιπτώσεις είναι πλέον αναπόφευκτες, οι συνέπειές τους μπορούν να μειωθούν μέσω της βελτίωσης της ανθεκτικότητας και της ετοιμότητας.
Η ανάληψη πιο φιλόδοξης δράσης σε αυτούς τους τομείς είναι απαραίτητη για την προστασία των ανθρώπων, της ευημερίας και της μακροπρόθεσμης σταθερότητας. Η οικοδόμηση ανθεκτικότητας σε ακραίες καιρικές συνθήκες δεν είναι προαιρετική — είναι θεμελιώδους σημασίας για τη βελτίωση της ευημερίας και του βιοτικού επιπέδου, την αντιμετώπιση των ανισοτήτων, τη διασφάλιση των μέσων βιοπορισμού και τη διασφάλιση της χρηματοπιστωτικής σταθερότητας και της ανταγωνιστικότητας.
Η ανθεκτικότητα μπορεί να λάβει πολλές μορφές: από τις ανθεκτικές στην ξηρασία καλλιέργειες και τα διαφοροποιημένα ενεργειακά συστήματα έως τα βελτιωμένα εργαλεία έγκαιρης προειδοποίησης και τον κλιματολογικά έξυπνο πολεοδομικό σχεδιασμό. Πολλές από αυτές είναι λύσεις «χωρίς λύπη», οι οποίες προσφέρουν οικονομικά, κοινωνικά και περιβαλλοντικά οφέλη ανεξάρτητα από την εξέλιξη του κλίματος.
Η συλλογική ισχύς της ΕΕ αποτελεί βασικό πλεονέκτημα για την οικοδόμηση ανθεκτικότητας. Η στρατηγική της ΕΕ για την προσαρμογή κατευθύνει τη δράση σε όλες τις πολιτικές της ΕΕ για την ενίσχυση της ετοιμότητας για το κλίμα, τη στήριξη εθνικών δράσεων προσαρμογής και την κλιμάκωση των διεθνών προσπαθειών ανθεκτικότητας στην κλιματική αλλαγή. Η αποστολή της ΕΕ για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή στηρίζει τις περιφέρειες, τις πόλεις και τις τοπικές αρχές στις προσπάθειές τους να οικοδομήσουν ανθεκτικότητα έναντι των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής, υποστηριζόμενη από χρηματοδότηση από το πρόγραμμα «Ορίζων Ευρώπη», το πρόγραμμα έρευνας και καινοτομίας της ΕΕ.
Για την περαιτέρω ενίσχυση αυτών των πολιτικών, η Επιτροπή θα παρουσιάσει μια φιλόδοξη δέσμη μέτρων πολιτικής για την ανθεκτικότητα στην κλιματική αλλαγή και την καλύτερη διαχείριση των κλιματικών κινδύνων κατά το δεύτερο εξάμηνο του 2026.
Στον τομέα της ενέργειας, η αναθεώρηση του πλαισίου ενεργειακής ασφάλειας για το φυσικό αέριο και την ηλεκτρική ενέργεια, το οποίο περιλαμβάνει διατάξεις για την αντιμετώπιση των κινδύνων από φυσικά και ακραία καιρικά φαινόμενα, θα επιδιώξει την ενίσχυση της ανθεκτικότητας έναντι των κλιματικών κινδύνων. Ο κανονισμός για τα διευρωπαϊκά δίκτυα στον τομέα της ενέργειας τονίζει επίσης τη σημασία της ενίσχυσης των προσπαθειών για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή και τον μετριασμό της, την οικοδόμηση ανθεκτικότητας και την πρόληψη και ετοιμότητα για την αντιμετώπιση καταστροφών.
Η ευρωπαϊκή στρατηγική για την ανθεκτικότητα των υδάτων έχει ως στόχο να καταστήσει την κοινωνία, το περιβάλλον και την οικονομία μας πιο ανθεκτικές στο μεταβαλλόμενο κλίμα. Για την καλύτερη προώθηση της ασφάλειας των υδάτων, πρέπει να οικοδομήσουμε μια έξυπνη ως προς το νερό οικονομία που χρησιμοποιεί και επαναχρησιμοποιεί αποτελεσματικά το νερό και να επεκτείνουμε την πρόσβαση σε νερό και αποχέτευση σε όλους. Ο θεατής των περιοχών κινδύνου πλημμύρας και το ευρωπαϊκό σύστημα ευαισθητοποίησης για τις πλημμύρεςσυμβολή στην αύξηση της ευαισθητοποίησης και στήριξη προπαρασκευαστικών μέτρων για σημαντικά συμβάντα πλημμύρας.
5. Οι λύσεις που βασίζονται στη φύση μπορούν να μας βοηθήσουν να προστατευτούμε από τις ακραίες καιρικές συνθήκες
Ενώ μπορείτε να σκεφτείτε αμέσως τις αντιπλημμυρικές άμυνες, τους θαλάσσιους τοίχους και τα ανθεκτικά στις καταιγίδες κτίρια όταν σκέφτεστε να προστατεύσετε τους εαυτούς μας και τα σπίτια μας από ακραίες καιρικές συνθήκες, η φύση έχει επίσης σημαντικό ρόλο να διαδραματίσει.
Οι λύσεις που βασίζονται στη φύση (NBS) είναι δράσεις που εμπνέονται και υποστηρίζονται από τη φύση. Συμβάλλουν στην οικοδόμηση ανθεκτικότητας, παρέχοντας παράλληλα περιβαλλοντικά, κοινωνικά και οικονομικά οφέλη και παραμένοντας πολύ οικονομικά αποδοτικές.
Λύσεις όπως η φύτευση περισσότερων δέντρων, η προστασία και η αποκατάσταση των οικοσυστημάτων και η πιο βιώσιμη διαχείριση των γεωργικών εκτάσεων μπορούν επίσης να συμβάλουν στη μείωση των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα.
Αποτελούν βασικό μέρος των στρατηγικών της ΕΕ για την ανθεκτικότητα των υδάτων και τη βιοποικιλότητα. Αυτές οι λύσεις περιλαμβάνουν την αποκατάσταση ποταμών και υγροτόπων, τη δημιουργία σπογγωδών τοπίων με φυτά που απορροφούν νερό και την αποτελεσματικότερη αντιμετώπιση της ρύπανσης. Δράσεις όπως η αποκατάσταση του εδάφους και η άρση των φραγμών των ποταμών συμβάλλουν στη συγκράτηση περισσότερων υδάτων στο περιβάλλον, καθιστώντας τις κοινότητες πιο ανθεκτικές στις ακραίες καιρικές συνθήκες.
Η ΕΕ στηρίζει έργα όπως το City Blues και το AQUARES,που επικεντρώνονται στη βελτίωση της διαχείρισης των υδάτων. Οι κατασκευασμένοι υγρότοποι, οι λίμνες συγκράτησης και τα λιβάδια πλημμυρικής πεδιάδας μπορούν να βοηθήσουν στην πρόληψη των πλημμυρών και στη μείωση των ζημιών από έντονες βροχοπτώσεις.
Άλλα έργα που χρηματοδοτούνται από την ΕΕ, όπως το Urban GreenUp, προωθούν λύσεις όπως οι πράσινες στέγες και οι σκιασμένοι χώροι πρασίνου για την ψύξη των πόλεων το καλοκαίρι. Τα μέτρα αξιοποιούν τη φύση για τη μείωση των θερμοκρασιών και την αύξηση της υγρασίας, μειώνοντας τον κίνδυνο από καύσωνες και ξηρασία.
Γνωρίστε τα γεγονότα, εμπιστευτείτε την επιστήμη, ενεργήστε με σκοπό
Τα ακραία καιρικά φαινόμενα δεν είναι απλώς κακή τύχη — είναι ένα σαφές προειδοποιητικό σήμα σε ένα κλίμα που αλλάζει ραγδαία. Η παραπληροφόρηση μπορεί να προσπαθεί να υποβαθμίσει ή να αποσπάσει την προσοχή από την αλήθεια, αλλά η επιστήμη είναι σταθερή: η κλιματική αλλαγή καθιστά τα καιρικά φαινόμενα πιο συχνά, πιο έντονα και πιο δαπανηρά.
Τα καλά νέα; Δεν είμαστε ανίσχυροι. Με ακριβείς πληροφορίες, συντονισμένη δράση και κατάλληλες επενδύσεις —ιδίως στους τομείς της ανθεκτικότητας, της καθαρής ενέργειας και των λύσεων που βασίζονται στη φύση— μπορούμε να μειώσουμε τους κινδύνους, να προστατεύσουμε ζωές και να οικοδομήσουμε ένα ισχυρότερο και ασφαλέστερο μέλλον.