Σχεδιασμός πιο βιώσιμων προϊόντων: 18 κατηγορίες με υψηλό δυναμικό

27/12/2024

Τα προϊόντα και ο τρόπος που τα χρησιμοποιούμε και τα καταναλώνουμε έχουν σημαντικό αντίκτυπο στο περιβάλλον. Ο κανονισμός για τον οικολογικό σχεδιασμό για βιώσιμα προϊόντα (ESPR), ο οποίος τέθηκε σε ισχύ τον Ιούλιο, αποτελεί μέρος της προσέγγισης της Επιτροπής για τον μετριασμό των επιπτώσεων αυτών μέσω της προώθησης πιο περιβαλλοντικά βιώσιμων και κυκλικών προϊόντων. Στόχος της είναι η επίτευξη καλύτερης περιβαλλοντικής βιωσιμότητας για όλες σχεδόν τις κατηγορίες προϊόντων στην αγορά της ΕΕ.

Ο κανονισμός ESPR (κανονισμός της ΕΕ 2024/1781) θέτει τα θεμέλια για την επακόλουθη θέσπιση υποχρεωτικών περιβαλλοντικών απαιτήσεων, είτε ανά προϊόν είτε βάσει ομάδων προϊόντων με παρόμοια χαρακτηριστικά. Για να στηρίξει την αποτελεσματικότητά του, το ΚΚΕρ αξιολόγησε ορισμένα προϊόντα και τα κατέταξε για πιθανή ιεράρχηση προτεραιοτήτων στο πρώτο πρόγραμμα εργασίας του ESPR, το οποίο θα εγκριθεί από την Επιτροπή το πρώτο εξάμηνο του 2025, κατόπιν διαβούλευσης με τα μέλη του φόρουμ για τον οικολογικό σχεδιασμό.

Προϊόντα προτεραιότητας

Οι ερευνητές του ΚΚΕρ παρουσίασαν τις συστάσεις τους στην έκθεση για τον οικολογικό σχεδιασμό για βιώσιμα προϊόντα: Μελέτη σχετικά με τις προτεραιότητες των νέων προϊόντων. Προσδιορίζει τα προϊόντα με βάση τη συνάφειά τους όσον αφορά τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις, τις δυνατότητες βελτίωσης, την ανοικτή στρατηγική αυτονομία και τον βαθμό στον οποίο τα προϊόντα αυτά καλύπτονται από άλλες πολιτικές της ΕΕ.

Από μια αρχική ομάδα 33 κατηγοριών προϊόντων, η έκθεση του ΚΚΕρ επιλέγει 18 ομάδες προϊόντων — τόσο τελικές όσο και ενδιάμεσες — για τις οποίες ο κανονισμός στο πλαίσιο του ESPR ενδέχεται να έχει σημαντικές δυνατότητες μείωσης των περιβαλλοντικών επιπτώσεων και ενίσχυσης της στρατηγικής αυτονομίας της ΕΕ.

Ο κατάλογος περιλαμβάνει:

Έντεκα τελικά προϊόντα: υφάσματα και υποδήματα, έπιπλα, ελαστικά, στρώματα κρεβατιών, απορρυπαντικά, χρώματα και βερνίκια, λιπαντικά, καλλυντικά, παιχνίδια, αλιευτικά εργαλεία, απορροφητικά προϊόντα υγιεινής.
Επτά ενδιάμεσα προϊόντα: σίδηρος και χάλυβας, βασικά χημικά προϊόντα, μη σιδηρούχα προϊόντα, μεταλλικά προϊόντα μη αλουμινίου, αλουμίνιο, πλαστικό και πολυμερή, χαρτοπολτός και χαρτί, γυαλί.

Ο καθορισμός απαιτήσεων οικολογικού σχεδιασμού για τις εν λόγω ομάδες προϊόντων στο πλαίσιο του ESPR θα μπορούσε να συμβάλει στη διασφάλιση βελτιώσεων από την άποψη του περιβάλλοντος και της ασφάλειας του εφοδιασμού. Αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό, δεδομένου ότι τα τρέχοντα πρότυπα κατανάλωσης της ΕΕ ωθούν τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις πέρα από τα όρια του πλανήτη.

Μαζί με άλλα στοιχεία — όπως τα κριτήρια και ο κατάλογος προτεραιοτήτων των προϊόντων που ορίζονται στο άρθρο 18 του ESPR και οι πολιτικές προτεραιότητες της νέας Επιτροπής — τα πορίσματα του ΚΚΕρ θα τροφοδοτήσουν τους προβληματισμούς για την προετοιμασία του πρώτου προγράμματος εργασίας του ESPR.

Τι κάνει ένα προϊόν βιώσιμο;

Κατά την αξιολόγηση των ομάδων προϊόντων, οι επιστήμονες του ΚΚΕρ εξέτασαν 10 διαφορετικές περιβαλλοντικές κατηγορίες. Σε αυτές περιλαμβάνονται το νερό, ο αέρας, η βιοποικιλότητα και οι επιπτώσεις στο έδαφος, καθώς και η κατανάλωση ενέργειας κατά τον κύκλο ζωής, η παραγωγή και διαχείριση αποβλήτων, η κλιματική αλλαγή, η τοξικότητα στον άνθρωπο, η αποδοτικότητα των υλικών και η παράταση της διάρκειας ζωής.

Τα προϊόντα αξιολογήθηκαν έναντι αυτών των κατηγοριών τόσο από την άποψη των επιπτώσεων όσο και από την άποψη της δυνατότητας μείωσης των εν λόγω επιπτώσεων. Επιπλέον, οι ομάδες προϊόντων αναλύθηκαν από την άποψη της κάλυψης πολιτικής, της οικονομικής συνάφειας και του δυνητικού κόστους που συνεπάγεται η ρύθμισή τους. Αυτό επέτρεψε την κατάταξη των προϊόντων, όπου η υψηλότερη βαθμολογία δείχνει μεγαλύτερη σημασία για τους μελλοντικούς κανόνες ESPR.

Ως συμπληρωματικό κριτήριο, η ανάλυση του ΚΚΕρ εξέτασε επίσης τον τρόπο με τον οποίο τα προϊόντα θα μπορούσαν να ενισχύσουν τη στρατηγική αυτονομία της ΕΕ μειώνοντας τις εξαρτήσεις της αλυσίδας εφοδιασμού και αυξάνοντας την κυκλικότητα.

Τα αποτελέσματα της μελέτης συγκρίθηκαν επίσης με το συνολικό αποτύπωμα κατανάλωσης, το οποίο είναι ένα μοντέλο που εκτιμά τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις ενός μέσου πολίτη της ΕΕ, και τα πλανητικά όρια, τα οποία περιγράφουν τα όρια της Γης για τη διατήρηση του τρόπου ζωής μας. Η ανάλυση έδειξε ότι τα προϊόντα που προτείνονται ως προτεραιότητες αντιπροσωπεύουν σημαντικό μερίδιο των επιπτώσεων της κατανάλωσης στην ΕΕ και θα μπορούσαν σε ορισμένες περιπτώσεις να συμβάλουν στη μείωση της πίεσης στα όρια του πλανήτη.

Οριζόντιες απαιτήσεις

Ο κανονισμός ESPR περιλαμβάνει τη δυνατότητα να εφαρμόζονται «οριζόντια» απαιτήσεις οικολογικού σχεδιασμού σε πολλές ομάδες προϊόντων, όταν αυτές εμφανίζουν μία ή περισσότερες ομοιότητες.

Οι οριζόντιες απαιτήσεις σχετικά με την ανθεκτικότητα, την ανακυκλωσιμότητα και το ανακυκλωμένο περιεχόμενο κατατάσσονται σε μεγάλο βαθμό από τους ερευνητές για πιθανή ιεράρχηση προτεραιοτήτων στο πλαίσιο του ESPR. Σύμφωνα με την ανάλυση των εμπειρογνωμόνων, αυτά θα μπορούσαν να συμβάλουν στη βελτίωση της αποδοτικότητας των ομάδων προϊόντων του δείγματος, όπως τα κλωστοϋφαντουργικά προϊόντα, τα υποδήματα, οι ελαφρές μεταφορές, τα παιχνίδια ή τα στρώματα, εκτός από τα ηλεκτρονικά και άλλα συνδεόμενα με την ενέργεια προϊόντα.

Οι οριζόντιες απαιτήσεις αξιολογήθηκαν επίσης με βάση τη δυνατότητά τους να βελτιώσουν τις επιδόσεις τους, με την ανθεκτικότητα (συμπεριλαμβανομένης της δυνατότητας επισκευής) να χαρακτηρίζεται από τις μεγαλύτερες δυνατότητες μείωσης των περιβαλλοντικών επιπτώσεων.

Επόμενα βήματα

Η παρούσα έκθεση παρουσιάζει την τελική ανάλυση του ΚΚΕρ σχετικά με τις πιθανές προτεραιότητες προϊόντων για τον ESPR και ενσωματώνει τις παρατηρήσεις από ανοικτή δημόσια διαβούλευση που πραγματοποιήθηκε το 2023 σχετικά με μια προκαταρκτική έκδοση της έκθεσης. Δεδομένου ότι τα πορίσματα θα τροφοδοτήσουν τον προβληματισμό της Επιτροπής για την προετοιμασία του πρώτου προγράμματος εργασίας του ESPR, συμβάλλει στις προσπάθειες ευθυγράμμισης των αγορών της ΕΕ με τους στόχους βιωσιμότητας και στην καθοδήγηση του κανονισμού για τον οικολογικό σχεδιασμό για βιώσιμα προϊόντα ώστε να οδηγήσει σε ουσιαστικές αλλαγές.

Τα προϊόντα που τελικά επιλέχθηκαν να συμπεριληφθούν στο πρώτο πρόγραμμα εργασίας του ESPR θα αποτελέσουν το επίκεντρο πρόσθετων εμπεριστατωμένων μελετών που θα διερευνήσουν τη σκοπιμότητα θέσπισης κανόνων ESPR, καθώς και στοχευμένων διαβουλεύσεων με τα ενδιαφερόμενα μέρη.

Ιστορικό

Ο κανονισμός ESPR (κανονισμός της ΕΕ 2024/1781) αποτελεί βασικό στοιχείο της περιβαλλοντικής πολιτικής της ΕΕ, εστιάζοντας στη βελτίωση του σχεδιασμού των προϊόντων για τη μείωση της κατανάλωσης αποβλήτων και πόρων, και θα στηρίξει τις προσπάθειες για την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας της ευρωπαϊκής βιομηχανίας μηδενικών καθαρών εκπομπών και την επιτάχυνση της μετάβασης στην κλιματική ουδετερότητα.

Ο ESPR θα βασιστεί στην επιτυχία της οδηγίας 2009/125/ΕΚ για τον οικολογικό σχεδιασμό, επεκτείνοντας το πεδίο εφαρμογής της πέραν των συνδεόμενων με την ενέργεια προϊόντων, ώστε να καλύπτει ένα πολύ ευρύ φάσμα προϊόντων καθ’ όλη τη διάρκεια του κύκλου ζωής τους, με έμφαση στη μακροπρόθεσμη βιωσιμότητα. Ο παρών κανονισμός συμβάλλει στην προστασία του πλανήτη, προωθεί βιώσιμα επιχειρηματικά μοντέλα και ενισχύει την ανταγωνιστικότητα και την ανθεκτικότητα της οικονομίας της ΕΕ.