Περισσότερη καθαρή ενέργεια σε θέρμανση και ψύξη

24/01/2025

Η ατμοσφαιρική ρύπανση εξακολουθεί να αποτελεί κρίσιμη περιβαλλοντική πρόκληση στην ΕΕ, καθώς ο τομέας της θέρμανσης και της ψύξης συμβάλλει σημαντικά στην έκλυση επιβλαβών ρύπων.

Οι εκπομπές αυτές περιλαμβάνουν το 73 % των αιωρούμενων σωματιδίων (PM2.5), το 33 % των οξειδίων του αζώτου (NOx), το 2 % αμμωνία (NH3), το 18 % των πτητικών οργανικών ενώσεων πλην του μεθανίου (NMVOC), το 61 % του μονοξειδίου του άνθρακα (CO) και το 49 % του διοξειδίου του θείου (SO2) — όλα αυτά ενέχουν σοβαρούς κινδύνους για την υγεία. Τα κτίρια και τα σπίτια μας αποτελούν βασική πηγή αυτών των ρύπων.

Μετά την αναθεώρηση της οδηγίας για την ποιότητα του ατμοσφαιρικού αέρα, αρκετά κράτη μέλη θα πρέπει να καταβάλουν πρόσθετες προσπάθειες για να συμμορφωθούν με τους αυστηρότερους στόχους για την ποιότητα του αέρα για το 2030, καθώς η ΕΕ έχει ευθυγραμμίσει τα πρότυπά της πιο στενά με τα επίπεδα κατευθυντήριων γραμμών του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ) για την ποιότητα του αέρα.

Σε αυτή την περίπτωση, ο ορθός προσδιορισμός των παραγόντων που ευθύνονται για την ατμοσφαιρική ρύπανση είναι ζωτικής σημασίας για την επιλογή και τη σύσταση καθαρότερων εναλλακτικών λύσεων στις τρέχουσες πρακτικές.

Παρά τη σταδιακή στροφή σε λιγότερο ρυπογόνες πηγές ενέργειας για θέρμανση στην ΕΕ, οι συσκευές καύσης που εκπέμπουν ρύπους εξακολουθούν να κυριαρχούν στο ενεργειακό μείγμα, αντιπροσωπεύοντας το 97 % της παραγωγής θερμότητας το 2022, σύμφωνα με μελέτη του ΚΚΕρ.

Τις τελευταίες δύο δεκαετίες σημειώθηκε πρόοδος όσον αφορά την ποιότητα και την αποδοτικότητα της ευρωπαϊκής θέρμανσης. Ενώ η ΕΕ των 27 μείωσε τη συνολική ακαθάριστη τελική κατανάλωση ενέργειας (GFEC) το 2022 (τελευταία διαθέσιμα στοιχεία κατά τον χρόνο της μελέτης) κατά 9,5 % σε σύγκριση με το 2005, η κατανάλωση θέρμανσης και ψύξης σημείωσε καλύτερες επιδόσεις, μειώνοντας κατά 16 % την ίδια περίοδο. Αυτό οφείλεται εν μέρει στις χαμηλότερες ενεργειακές ανάγκες για τη θέρμανση των κτιρίων και εν μέρει στις αποδοτικότερες συσκευές θέρμανσης.

Η χρήση αντλιών θερμότητας, χωρίς άμεσες εκπομπές ρύπων, έχει εξαπλασιαστεί από το 2005, αντιπροσωπεύοντας σήμερα το 3,7 % της ακαθάριστης τελικής κατανάλωσης ενέργειας. Ενώ ο τομέας της θέρμανσης και της ψύξης πέτυχε μερίδιο ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές 25 % το 2022, οι αντλίες θερμότητας εξακολουθούν να αντιπροσωπεύουν σχετικά μικρό ποσοστό, συμβάλλοντας μόνο στο 15 %.

Οι εκπομπές ρύπων από τη θέρμανση κυριαρχούν στον οικιακό τομέα (85 % των ΑΣ2,5, 82 % των NMVOC, 79 % της αμμωνίας και 76 % του CO), γεγονός που καταδεικνύει την ανάγκη θέσπισης αυστηρότερων ορίων εκπομπών ρύπανσης για τις συσκευές που πωλούνται για χρήση στον εν λόγω τομέα. Η ανάλυση δείχνει ότι αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό για τη βιομάζα για τα ΑΣ2,5 και το αέριο και τη βιομάζα για τα NOx.

Με βάση την προηγούμενη έρευνα σχετικά με την καύση μικρής κλίμακας και τις συνεχιζόμενες προσπάθειες για τη βελτίωση των εκτιμήσεων των εκπομπών ατμοσφαιρικών ρύπων στη βάση δεδομένων για τις εκπομπές για την παγκόσμια ατμοσφαιρική έρευνα (EDGAR), η μελέτη εντοπίζει βασικούς παράγοντες που επηρεάζουν τις εκπομπές:

το είδος του χρησιμοποιούμενου καυσίμου (όπως φυσικό αέριο, ξύλο, πετρέλαιο, σφαιρίδια ή ηλεκτρική ενέργεια),
η χρησιμοποιούμενη τεχνολογία (όπως σόμπες, καμινάδες, λέβητες ή αντλίες θερμότητας),
η συνολική αποτελεσματικότητα αυτών των συστημάτων.

Εθνικά σχέδια για την ενέργεια και το κλίμα

Η μελέτη ανέλυσε επίσης τόσο τα εθνικά σχέδια για την ενέργεια και το κλίμα του 2019 όσο και τα προσχέδια ΕΣΕΚ του 2023 που περιγράφουν τον τρόπο με τον οποίο οι χώρες της ΕΕ προτίθενται να επιτύχουν τους ενεργειακούς και κλιματικούς στόχους τους για το 2030. Τα ευρήματα δείχνουν αύξηση των στόχων για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας.

Για παράδειγμα, η Σουηδία επιδιώκει να αυξήσει περαιτέρω τη συνεισφορά της στον τομέα της θέρμανσης και της ψύξης από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας σε σύγκριση με τη συνεισφορά που περιγράφεται στο ΕΣΕΚ του 2019, φθάνοντας το 73 % έως το 2030, ενώ η Δανία, με στόχο μερίδιο 77 %, παρουσιάζει τη μεγαλύτερη αύξηση σε ποσοστιαίες μονάδες (17 εκατοστιαίες μονάδες) σε σύγκριση με τις δύο υποβολές ΕΣΕΚ.

Ωστόσο, 12 κράτη μέλη εξακολουθούν να υπολείπονται των νέων απαιτήσεων της ΕΕ και πολλές χώρες εξακολουθούν να προβλέπουν μερίδια ανανεώσιμων πηγών ενέργειας για το 2030 κάτω από τα αναμενόμενα επίπεδα. Η Επιτροπή εξέδωσε συστάσεις σχετικά με το σχέδιο επικαιροποιημένων ΕΣΕΚ, μεταξύ άλλων, κατά περίπτωση, σχετικά με την ανάγκη να αυξηθεί η φιλοδοξία για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Τα κράτη μέλη οριστικοποιούν τώρα τα ΕΣΕΚ τους, λαμβάνοντας υπόψη τις συστάσεις της Επιτροπής.

Η χρήση των αντλιών θερμότητας αναμένεται να αυξηθεί κατά 22 % έως το 2030, με βάση τα προσχέδια ΕΣΕΚ του 2023, ενώ οι προβλέψεις για τη θέρμανση βιομάζας έχουν αυξηθεί ελάχιστα, με ορισμένες χώρες να μειώνουν τους στόχους λόγω ανησυχιών για την ποιότητα του αέρα.

Τα πορίσματα αυτά υπογραμμίζουν την πολύπλοκη και πολύπλευρη πρόκληση για τις προσπάθειες της ΕΕ να εξισορροπήσει τις ενεργειακές ανάγκες με τους στόχους για την ποιότητα του αέρα και την απαλλαγή από τις ανθρακούχες εκπομπές.

Πράγματι, ενώ έχει σημειωθεί πρόοδος όσον αφορά την υιοθέτηση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και την ενεργειακή απόδοση, η συνεχιζόμενη εξάρτηση από τα ορυκτά καύσιμα και τη βιομάζα στα συστήματα θέρμανσης ενέχει συνεχιζόμενους κινδύνους για την ποιότητα του αέρα.

Ιστορικό και συνάφεια πολιτικής

Η ΕΕ ενέκρινε μια ολοκληρωμένη στρατηγική για την καταπολέμηση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης, η οποία συνδυάζει ρυθμιστικά μέτρα, στρατηγικές πρωτοβουλίες και ιδιαίτερη έμφαση στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και την ενεργειακή απόδοση.

Το επικαιροποιημένο πλαίσιο της ΕΕ για την ενέργεια, το οποίο αποτυπώνεται στις πρόσφατες αναθεωρήσεις της οδηγίας για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, της οδηγίας για την ενεργειακή απόδοση και της οδηγίας για την ενεργειακή απόδοση των κτιρίων, σε συνδυασμό με τον νόμο για την καθαρή μηδενική παραγωγή ενέργειας, παρέχει ένα ισχυρό μήνυμα πολιτικής για τη στήριξη λύσεων καθαρής θέρμανσης. Προωθεί την υιοθέτηση αποδοτικών αντλιών τηλεθέρμανσης και θερμότητας, καθορίζοντας παράλληλα την πορεία για τη σταδιακή κατάργηση των λεβήτων που βασίζονται σε ορυκτά καύσιμα.