Εργασια

Λύσεις από ΕΕ για συρρίκνωση εργατικού δυναμικού

02/09/2025

Η μείωση των ποσοστών γεννήσεων έχει θέσει τον πληθυσμό της ΕΕ σε πορεία σταδιακής μείωσης από το 2026, σύμφωνα με τις προβλέψεις της ΕΕ και του ΟΗΕ. Η τάση αυτή θα έχει παρόμοιες επιπτώσεις στο εργατικό δυναμικό της ΕΕ: εάν τα ποσοστά συμμετοχής για κάθε ηλικιακή ομάδα και ομάδα φύλου παραμείνουν σταθερά στο μέσο επίπεδο που παρατηρήθηκε μεταξύ 2011 και 2022, το εργατικό δυναμικό θα συρρικνωθεί κατά 20,2 ποσοστιαίες μονάδες έως το 2070. Αυτό ισοδυναμεί με περίπου 42,8 εκατομμύρια λιγότερα άτομα στο εργατικό δυναμικό.

Οι επιστήμονες του ΚΚΕρ διευρύνουν αυτή τη στατική εικόνα υιοθετώντας μια μακρόπνοη και δυναμική προοπτική, συνδυάζοντας τα ποσοστά συμμετοχής στο εργατικό δυναμικό με τις δημογραφικές προβλέψεις μεταξύ 2021 και 2070. Η ανάλυση αποκαλύπτει μεγάλες δυνατότητες ενεργοποίησης του δυναμικού του εργατικού δυναμικού των διαφόρων υποομάδων του πληθυσμού.

Σε σύγκριση με το στατικό σενάριο, η χειραφέτηση των γυναικών και η μεγαλύτερη συμμετοχή τους —με σύγκλιση προς εκείνη των ανδρών— στην αγορά εργασίας της ΕΕ θα μείωναν σχεδόν κατά το ήμισυ τις επιπτώσεις της γήρανσης του πληθυσμού. Ως αποτέλεσμα, το εργατικό δυναμικό θα μειωθεί σε μικρότερο βαθμό, κατά 11 ποσοστιαίες μονάδες (23,2 εκ. άτομα) έως το 2070. Κατά παρόμοιο τρόπο, με την εκπαιδευτική ανάπτυξη, το εργατικό δυναμικό θα μειωθεί κατά 15,6 ποσοστιαίες μονάδες (33,2 εκ. άτομα).

Τα ευρήματα δείχνουν ότι εάν όλες οι χώρες της ΕΕ ήταν σε θέση να αυξήσουν τη συμμετοχή όλων των κοινωνικοδημογραφικών ομάδων στο εργατικό δυναμικό στα επίπεδα που παρατηρούνται στη Σουηδία, αυτό θα μπορούσε να μετριάσει σημαντικά τη μείωση του εργατικού δυναμικού της ΕΕ που συνδέεται με τη γήρανση.

Προβλέψεις για την ποσοστιαία (αριστερός άξονας y) και την απόλυτη (δεξιός άξονας y) μείωση του εργατικού δυναμικού στις χώρες της ΕΕ μεταξύ 2025 και 2070 βάσει διαφόρων σεναρίων. Πηγή: Eurostat (EUROPOP23) και IIASA (προβολές ΕΚΠ)

Ο σουηδικός τρόπος

Σε σύγκριση με όλες τις άλλες χώρες της ΕΕ, η Σουηδία παρέχει ένα μοντέλο για την επίτευξη υψηλών ποσοστών συμμετοχής του εργατικού δυναμικού και εκπαίδευσης. Το εργατικό δυναμικό της χώρας ηλικίας 15-64 ετών αυξήθηκε από 82% σε 84% μεταξύ 2014 και 2024, με πάνω από το 40% του πληθυσμού να κατέχει πτυχίο τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. Επιπλέον, η Σουηδία ξεχωρίζει για το υψηλό ποσοστό συμμετοχής των γυναικών στο εργατικό δυναμικό, το οποίο ανέρχεται στο 80%, ποσοστό σημαντικά υψηλότερο από τον μέσο όρο της ΕΕ (67%).

Εάν όλες οι χώρες της ΕΕ υιοθετήσουν το σουηδικό προηγμένο επίπεδο συμμετοχής στην εργασία κάθε υποομάδας του πληθυσμού ανά ηλικία, φύλο και εκπαίδευση, το προβλεπόμενο εργατικό δυναμικό σε ολόκληρη την ΕΕ θα μειωθεί μόνο κατά 2,8 ποσοστιαίες μονάδες, ποσοστό που αντιστοιχεί σε 5,9 εκατομμύρια άτομα έως το 2070.

Οι επιπτώσεις της μετανάστευσης

Από όλα τα σενάρια που αναλύθηκαν, ένα εργατικό δυναμικό χωρίς ελεγχόμενη μετανάστευση ειδικευμένων εργαζομένων από χώρες εκτός της ΕΕ θα έχει ως αποτέλεσμα τη μεγαλύτερη μείωση κατά 26,7 εκατοστιαίες μονάδες ή 55,9 εκατομμύρια άτομα έως το 2070. Οι ερευνητές του ΚΚΕρ τονίζουν ότι η μετανάστευση μπορεί να διαδραματίσει καίριο ρόλο στη διαμόρφωση της αγοράς εργασίας της ΕΕ κατά τις επόμενες δεκαετίες, ιδίως εάν οι μετανάστες απασχοληθούν επιτυχώς και ενταχθούν στο εργατικό δυναμικό.

Συμπληρωματικά προς την ενεργοποίηση ανενεργών ατόμων ή υποεκπροσωπούμενων ομάδων, την αναβάθμιση των δεξιοτήτων, την επανειδίκευση και τη βελτίωση των συνθηκών εργασίας, η ΕΕ μπορεί να επωφεληθεί από την προσέλκυση ειδικευμένων εργαζομένων από χώρες εκτός της ΕΕ, καθώς και από την προώθηση της κινητικότητας εντός της ΕΕ, για την αντιμετώπιση των ελλείψεων εργατικού δυναμικού σε ορισμένους τομείς και περιφέρειες, σύμφωνα με το σχέδιο δράσης της Επιτροπής για τις ελλείψεις εργατικού δυναμικού και δεξιοτήτων.

Κατανοώντας τις δημογραφικές τάσεις και τις επιπτώσεις τους στην αγορά εργασίας, η ΕΕ μπορεί να εφαρμόσει στρατηγικές για την αύξηση της συμμετοχής του εργατικού δυναμικού, των νόμιμων μεταναστευτικών οδών και των επενδύσεων στην εκπαίδευση και την κατάρτιση, προς όφελος τελικά των πολιτών και της οικονομίας.

Οι δημογραφικές προοπτικές της ΕΕ και ο ρόλος της μετανάστευσης

Ο πληθυσμός της ΕΕ αναμένεται να κορυφωθεί στα 453 εκατομμύρια άτομα περίπου το 2026 πριν αρχίσει η σταδιακή μείωση, λόγω των χαμηλών ποσοστών γονιμότητας, τα οποία ήταν κάτω από το επίπεδο φυσικής αντικατάστασης των 2,1 γεννήσεων ανά γυναίκα από τη δεκαετία του 1970. Χωρίς τη μετανάστευση από χώρες εκτός της ΕΕ, ο πληθυσμός της ΕΕ θα είχε αρχίσει να μειώνεται ήδη πριν από περίπου μια δεκαετία.

Τα χαμηλά ποσοστά γεννήσεων και η ηλικιακή δομή αποτελούν τις κινητήριες δυνάμεις της προβλεπόμενης μείωσης του πληθυσμού κατά 5% κατά την περίοδο 2023-2050, σύμφωνα με ανάλυση του JRC. Οι δύο παράγοντες αντιπροσωπεύουν την προβλεπόμενη μείωση του πληθυσμού της ΕΕ κατά 14% έως το 2050, αλλά το μεγαλύτερο προσδόκιμο ζωής και η αύξηση του πληθυσμού από τη μετανάστευση αντιστάθμισαν εν μέρει τις απώλειες για συνδυασμένη αύξηση 9%. Η μετανάστευση από χώρες εκτός της ΕΕ και η μεγαλύτερη συμμετοχή των γυναικών στην αγορά εργασίας είναι απαραίτητες για τον μετριασμό της μείωσης του πληθυσμού.

Δημογραφικές συνιστώσες της μεταβολής του μεγέθους του πληθυσμού της ΕΕ, από το 2023 έως το 2050. Πηγή: επεξεργασίες συντακτών με βάση τα Ηνωμένα Έθνη (2022)

Οι δημογραφικοί παράγοντες διαφέρουν σημαντικά μεταξύ των διαφόρων χωρών της ΕΕ. Οι χώρες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης προβλέπεται να δουν τη μεγαλύτερη μείωση του πληθυσμού, λόγω του συνδυασμού των χαμηλών ποσοστών γεννήσεων, των μεταναστευτικών προτύπων και της επίδρασης της τρέχουσας πληθυσμιακής δομής, που διαμορφώνεται από τις προηγούμενες (φθίνουσες) δημογραφικές τάσεις.

Στις χώρες της Νότιας Ευρώπης, η μείωση του πληθυσμού οφείλεται κυρίως στα χαμηλά ποσοστά γεννήσεων, μερικές φορές τόσο χαμηλά όσο το 1,3 ανά γυναίκα. Η χαμηλή γονιμότητα είναι ο κύριος παράγοντας για την προβλεπόμενη μείωση κατά περίπου 10% στην Πορτογαλία, την Ισπανία, την Ιταλία, τη Μάλτα και την Ελλάδα.

Λόγω των υψηλότερων επιπέδων μετανάστευσης και των χαμηλότερων ποσοστών θνησιμότητας, η Γαλλία, η Γερμανία και οι Κάτω Χώρες ενδέχεται να αντιμετωπίσουν πιο μέτριες πληθυσμιακές αλλαγές.

Ο πληθυσμός των ταλέντων των μεταναστών θα συνεχίσει να αυξάνεται, αντιπροσωπεύοντας τον ισχυρότερο παράγοντα αύξησης του πληθυσμού λόγω των υψηλότερων ποσοστών γεννήσεων, ενώ η Σουηδία, το Λουξεμβούργο και η Ιρλανδία —για παράδειγμα— θα επωφεληθούν επιπλέον από τα υψηλότερα ποσοστά γεννήσεων μέχρι πρόσφατα, δηλαδή από τη θετική δυναμική του λεγόμενου πληθυσμού.