Η βιοοικονομία της ΕΕ σημειώνει πρόοδο, αλλά αγωνίζεται για τη βιωσιμότητα και τη δράση για την κλιματική αλλαγή

13/01/2025

Μια μελέτη του ΚΚΕρ χαρτογραφεί την πρόοδο προς την επίτευξη των πέντε στόχων της στρατηγικής της ΕΕ για τη βιοοικονομία. Εντοπίζει αξιοσημείωτες βελτιώσεις όσον αφορά τη διασφάλιση της επισιτιστικής και διατροφικής ασφάλειας, τη μείωση της εξάρτησης από μη ανανεώσιμους πόρους με υποκατάσταση από πηγές βιολογικής προέλευσης και την ενίσχυση της ευρωπαϊκής ανταγωνιστικότητας και τη δημιουργία θέσεων εργασίας.

Ωστόσο, εξακολουθούν να υφίστανται οι προκλήσεις όσον αφορά τη βιώσιμη διαχείριση των φυσικών πόρων, τον μετριασμό και την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή.

Βιοοικονομία, στόχοι και παρακολούθηση της ΕΕ

Η βιοοικονομία χρησιμοποιεί ανανεώσιμους βιολογικούς πόρους από τη γη και τη θάλασσα, όπως καλλιέργειες, δάση, ψάρια, ζώα και μικροοργανισμούς για την παραγωγή τροφίμων, υλικών και ενέργειας. Μια ισχυρή βιοοικονομία θα βοηθήσει την ΕΕ να επιταχύνει την πρόοδο προς μια κυκλική οικονομία χαμηλών ανθρακούχων εκπομπών.

Τα αποτελέσματα της μελέτης δημοσιεύονται στην έκθεση « Τάσεις στη βιοοικονομία της ΕΕ — επικαιροποίηση 2024», η οποία εκπονήθηκε από το Κέντρο Γνώσεων της Επιτροπής για τη Βιοοικονομία (KCB), υπό τον συντονισμό του ΚΚΕρ. Η έκθεση παρέχει μια ενοποιημένη επισκόπηση των πλέον επικαιροποιημένων πληροφοριών σχετικά με τη βιοοικονομία στην ΕΕ.

Περιγράφει την πρόοδο που έχει σημειώσει η ΕΕ προς μια βιώσιμη βιοοικονομία και παρέχει πληροφορίες σχετικά με την ανάπτυξη εθνικών και περιφερειακών στρατηγικών βιοοικονομίας στα κράτη μέλη της ΕΕ. Τα πορίσματά της θα τροφοδοτήσουν την αναθεώρηση της επικαιροποιημένης στρατηγικής της ΕΕ για τη βιοοικονομία του 2018, η οποία προβλέπεται να καθοριστεί έως το τέλος του 2025.

Η έκθεση βασίζεται σε δεδομένα από το σύστημα παρακολούθησης της βιοοικονομίας της ΕΕ (EU-BMS), το οποίο παρακολουθεί την πρόοδο όσον αφορά τους πέντε βασικούς στόχους της επικαιροποίησης του 2018 της στρατηγικής της ΕΕ για τη βιοοικονομία, οι οποίοι περιγράφονται από τους δείκτες στους πίνακες εργαλείων του συστήματος παρακολούθησης της βιοοικονομίας της ΕΕ.

Οι πέντε στόχοι είναι οι εξής: 1. Διασφάλιση της επισιτιστικής και διατροφικής ασφάλειας· 2. Βιώσιμη διαχείριση των φυσικών πόρων· 3. Μείωση της εξάρτησης από μη ανανεώσιμους πόρους, 4. Μετριασμός και προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή· 5. Ενίσχυση της ευρωπαϊκής ανταγωνιστικότητας και δημιουργία θέσεων εργασίας.

Περιβαλλοντικοί συμβιβασμοί και προκλήσεις

Η ανάλυση διαπίστωσε ότι η προσφορά και η κατανάλωση τροφίμων είναι ως επί το πλείστον σταθερή, αλλά ότι υπάρχει σαφής αντιστάθμιση μεταξύ της αύξησης της παραγωγής και της πρόσθετης πίεσης που ασκείται στο περιβάλλον, όπως η εντατικοποίηση της χρήσης γης και η μείωση της ποικιλομορφίας των ειδών. Απαιτούνται επίσης βελτιώσεις για τη μείωση της σπατάλης τροφίμων, τα μισά από τα οποία προέρχονται από νοικοκυριά.

Έχει σημειωθεί ικανοποιητική πρόοδος όσον αφορά την υιοθέτηση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Το 2022, το μερίδιο των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας ανήλθε στο 23 % της συνολικής κατανάλωσης ενέργειας, με μεγάλες διακυμάνσεις μεταξύ των χωρών της ΕΕ. Με ποσοστό σχεδόν 60 %, η βιομάζα αποτελεί μεγάλο μέρος της κατανάλωσης ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές στην ΕΕ.

Ωστόσο, η έκθεση δείχνει μια σαφή αρνητική τάση για τον μετριασμό της κλιματικής αλλαγής, η οποία οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στη μείωση της καταβόθρας γης λόγω κυρίως φυσικών και ανθρώπινων διαταραχών στα δάση, όπως οι αυξημένες συγκομιδές, οι εστίες εντόμων και οι δασικές πυρκαγιές.

Παρά ορισμένες ενθαρρυντικές ενδείξεις που σχετίζονται με τη διατήρηση της φύσης και την κατάσταση των θαλάσσιων οικοτόπων, οι χερσαίοι φυσικοί πόροι εξακολουθούν να υφίστανται σημαντικές πιέσεις. Αυτό επηρεάζει αρνητικά την ποιότητα του περιβάλλοντος και την ποικιλομορφία των ειδών και επηρεάζει αρνητικά το δυναμικό των δασών για τον μετριασμό της κλιματικής αλλαγής.

Ανταγωνιστικότητα και εθνικές στρατηγικές

Η ευρωπαϊκή ανταγωνιστικότητα και οικονομική ανάπτυξη στο πλαίσιο της βιοοικονομίας παρουσιάζει θετική τάση, με σταθερή ανάπτυξη σε όλους σχεδόν τους τομείς της βιοοικονομίας, ενώ η απασχόληση παρουσιάζει σταδιακή μείωση. Η μείωση αυτή αντανακλά τη μετατόπιση της ζήτησης εργασίας από την πρωτογενή παραγωγή σε τομείς βιομεταποίησης με μικρότερη ένταση εργασίας.

Στη γεωργία, η αύξηση των εισοδημάτων, η αύξηση του μεριδίου της βιολογικής γεωργίας και η ελαφρά μείωση της πυκνότητας του ζωικού κεφαλαίου αποτελούν ελπιδοφόρα τάση. Ωστόσο, τα οφέλη αυτά αντισταθμίζονται από την εξάπλωση των πρακτικών εντατικής καλλιέργειας, οι οποίες έχουν αρνητικό αντίκτυπο στην ποιότητα των υδάτων και μειώνουν την ποικιλομορφία των ειδών.

Οι εθνικές στρατηγικές βιοοικονομίας στα κράτη μέλη της ΕΕ είναι ποικίλες και αντικατοπτρίζουν διαφορετικές εθνικές προτεραιότητες και πλαίσια. Από σήμερα, έντεκα κράτη μέλη έχουν αφιερώσει εθνικές στρατηγικές για τη βιοοικονομία, ενώ στις άλλες χώρες της ΕΕ είναι ενσωματωμένη σε άλλες συναφείς πρωτοβουλίες ή υπό ανάπτυξη. Οι λεπτομέρειες σε επίπεδο χώρας είναι προσβάσιμες μέσω του πίνακα εργαλείων της χώρας για τη βιοοικονομία.

Ο δρόμος προς μια βιώσιμη, ανταγωνιστική και δίκαιη βιοοικονομία έγκειται στην ενίσχυση του συντονισμού και της συνεργασίας μεταξύ των κρατών μελών της ΕΕ για τη διασφάλιση ενός συνεκτικού πλαισίου πολιτικής της ΕΕ για τη βιοοικονομία. Στην έκθεση παρουσιάζονται επίσης διάφορες επιλογές πολιτικής για τη βελτίωση της βιωσιμότητας της βιοοικονομίας, συμπεριλαμβανομένης της μείωσης της κατανάλωσης, της προώθησης της καινοτομίας και της βελτίωσης της ανάκτησης της βιομάζας.

Για τον σκοπό αυτό, η έκθεση τονίζει την ανάγκη για περαιτέρω ανάπτυξη της παρακολούθησης της βιοοικονομίας ώστε να συμπεριληφθούν πιο ολοκληρωμένοι δείκτες στο EU-BMS για τη μέτρηση του μετριασμού της κλιματικής αλλαγής και την προσαρμογή σε αυτήν, καθώς και για την αξιολόγηση των κοινωνικών επιπτώσεων και των επιπτώσεων της ισότητας.