Ε.Ε.: Κοινό σχέδιο εφαρμογής του συμφώνου για τη μετανάστευση και το άσυλο
Μετά την επίτευξη ιστορικής συμφωνίας σχετικά με το σύμφωνο για τη μετανάστευση και το άσυλο, ξεκίνησαν εργασίες ώστε να μετουσιωθεί αυτή η μεγάλη και πολύπλοκη δέσμη νομοθετικών πράξεων σε επιχειρησιακή πραγματικότητα κατά την επόμενη διετία. Σε αυτή την κοινή προσπάθεια, η Επιτροπή θα στηρίζει τα κράτη μέλη σε κάθε στάδιο αυτής της πορείας. Το κοινό σχέδιο εφαρμογής του συμφώνου για τη μετανάστευση και το άσυλο, που ενέκρινε η Επιτροπή, καθορίζει τα βασικά ορόσημα που θα επιτρέψουν σε όλα τα κράτη μέλη να θέσουν σε εφαρμογή τις νομικές και επιχειρησιακές ικανότητες που απαιτούνται, ώστε η νέα νομοθεσία να αρχίσει να εφαρμόζεται επιτυχώς έως τα μέσα του 2026. Επιπλέον, οι οργανισμοί της ΕΕ θα παρέχουν επίσης επιχειρησιακή και στοχευμένη στήριξη στα κράτη μέλη καθ’ όλη τη διάρκεια αυτής της διαδικασίας.
Το κοινό σχέδιο εφαρμογής παρέχει ένα υπόδειγμα για τα εθνικά σχέδια εφαρμογής που πρέπει να εγκριθούν από τα κράτη μέλη έως το τέλος του τρέχοντος έτους. Συγκεντρώνει τις νομικές, τεχνικές και επιχειρησιακές εργασίες σε 10 δομικά στοιχεία με σκοπό τη στόχευση και τη διευκόλυνση των προσπαθειών πρακτικής εφαρμογής.
Όλα τα δομικά στοιχεία είναι θεμελιωδώς αλληλεξαρτώμενα και πρέπει να εφαρμοστούν παράλληλα.
Τα 10 δομικά στοιχεία είναι τα εξής:
- Κοινό σύστημα πληροφοριών για τη μετανάστευση και το άσυλο (Eurodac): το σύστημα αυτό θα στηρίξει τα κράτη μέλη, ιδίως όσον αφορά τον καθορισμό της ευθύνης και την παρακολούθηση των δευτερογενών μετακινήσεων. Το νέο Eurodac είναι το μεγάλης κλίμακας σύστημα ΤΠ που θα αποθηκεύει και θα επεξεργάζεται τα δεδομένα των αιτούντων άσυλο. Η έγκαιρη ανάπτυξη και έναρξη λειτουργίας του μεταρρυθμισμένου συστήματος Eurodac αποτελεί σημαντική προϋπόθεση για την εφαρμογή όλων των άλλων στοιχείων του συμφώνου.
- Νέο σύστημα για τη διαχείριση της μετανάστευσης στα εξωτερικά σύνορα της ΕΕ: διαχείριση των αντικανονικών αφίξεων υπηκόων τρίτων χωρών και θέσπιση ταχέων, αποτελεσματικών και εξορθολογισμένων διαδικασιών για το άσυλο και την επιστροφή, καθώς και ισχυρών διασφαλίσεων. Ο κανονισμός για τον έλεγχο διαλογής, ο κανονισμός για τη διαδικασία ασύλου και ο κανονισμός για τη διαδικασία επιστροφής στα σύνορα προβλέπουν εναρμονισμένη προσέγγιση. Όλοι οι αντικανονικοί μετανάστες θα καταγράφονται και θα υποβάλλονται σε έλεγχο διαλογής, δηλαδή σε έλεγχο ταυτότητας, κινδύνου για την ασφάλεια, ευάλωτης θέσης και υγείας. Σε δεύτερο στάδιο, θα εφαρμόζεται υποχρεωτική διαδικασία στα σύνορα για όσους είναι πιθανό να μη χρήζουν διεθνούς προστασίας ή να παρουσιάζουν κίνδυνο για την ασφάλεια.
- Εξασφάλιση κατάλληλων συνθηκών διαβίωσης κατά την υποδοχή των αιτούντων, ανάλογα με τις ανάγκες τους. Για παράδειγμα, για τους αιτούντες διεθνή προστασία προβλέπεται ταχύτερη πρόσβαση στην αγορά εργασίας (6 μήνες αντί για 9 μήνες), υγειονομική περίθαλψη για τη σωματική και ψυχική υγεία και μεγαλύτερη προστασία για τις οικογένειες, τα παιδιά και τους ευάλωτους αιτούντες. Επιπλέον, η οδηγία σχετικά με τις απαιτήσεις για την υποδοχή προβλέπει επίσης νέα εργαλεία που βελτιώνουν την αποτελεσματικότητα του συστήματος υποδοχής και συμβάλλουν στην πρόληψη δευτερογενών μετακινήσεων. Για παράδειγμα, τα κράτη μέλη θα έχουν τη δυνατότητα να κατανέμουν τους αιτούντες σε καταλύματα και γεωγραφικές περιοχές, εξαρτώντας την παροχή υλικών συνθηκών υποδοχής από την πραγματική διαμονή των αιτούντων στο κατάλυμα στο οποίο τοποθετήθηκαν ή σε συγκεκριμένη περιοχή. Επιπλέον, όταν οι αιτούντες δεν βρίσκονται στο κράτος μέλος στο οποίο πρέπει να βρίσκονται, τα κράτη μέλη θα πρέπει να καλύπτουν μόνο βασικές ανάγκες.
- Δίκαιες, αποτελεσματικές και συγκλίνουσες διαδικασίες ασύλου: ο κανονισμός για τις διαδικασίες ασύλου και ο κανονισμός για τις ελάχιστες απαιτήσεις ασύλου εξορθολογίζουν τη διαδικασία αξιολόγησης και λήψης αποφάσεων για τις ατομικές αιτήσεις ασύλου σε ολόκληρη την Ευρώπη και ενισχύουν τις διασφαλίσεις, τα δικαιώματα και τις εγγυήσεις για τους αιτούντες και τους δικαιούχους διεθνούς προστασίας.
- Αποτελεσματικές και δίκαιες διαδικασίες επιστροφής: Η πολιτική της ΕΕ για τη μετανάστευση μπορεί να είναι βιώσιμη μόνον εφόσον οι μη έχοντες δικαίωμα παραμονής στην ΕΕ επιστρέφουν πράγματι. Ο συντονιστής επιστροφών θα διαδραματίσει καίριο ρόλο, με βάση τις εργασίες που έχουν ήδη δρομολογηθεί για τη βελτίωση του κοινού σχεδιασμού των πτήσεων και των αποστολών ταυτοποίησης, μεταξύ άλλων για τη βελτιστοποίηση της χρήσης της στήριξης του Frontex, την ανταλλαγή πρακτικών και εμπειριών σχετικά με την από κοινού έκδοση αρνητικών αποφάσεων ασύλου και αποφάσεων επιστροφής, καθώς και τη συνεργασία για την επιστροφή επιστρεφόντων που συνιστούν απειλή για την ασφάλεια.
- Ένα δίκαιο και αποτελεσματικό σύστημα για την ορθή εφαρμογή των κανόνων για την ευθύνη, χάρη στη θέσπιση αποτελεσματικού και σταθερού επιμερισμού των ευθυνών σε ολόκληρη την Ένωση και τη μείωση των κινήτρων για δευτερογενείς μετακινήσεις. Για παράδειγμα, οι κοινοποιήσεις «εκ νέου ανάληψης» θα καταστήσουν τις διαδικασίες αποτελεσματικότερες. Επιπλέον, θα θεσπιστούν νέοι κανόνες με στόχο την πρόληψη της κατάχρησης του συστήματος (όπως η υποχρέωση των αιτούντων να υποβάλουν αίτηση στο κράτος μέλος πρώτης εισόδου).
- Λειτουργική αλληλεγγύη: για πρώτη φορά, η ΕΕ διαθέτει μόνιμο, νομικά δεσμευτικό αλλά ευέλικτο μηχανισμό αλληλεγγύης προκειμένου να διασφαλίσει ότι κανένα κράτος μέλος δεν μένει μόνο του όταν υφίσταται πίεση.
- Ετοιμότητα, σχεδιασμός έκτακτης ανάγκης και αντιμετώπιση κρίσεων: συμβολή στην οικοδόμηση μεγαλύτερης ανθεκτικότητας στην εξέλιξη των μεταναστευτικών καταστάσεων, καθώς και στη μείωση των κινδύνων καταστάσεων κρίσης.
- Νέες διασφαλίσεις για τους αιτούντες άσυλο και τα ευάλωτα άτομα: αυξημένη παρακολούθηση των θεμελιωδών δικαιωμάτων, με τη διασφάλιση αποτελεσματικών διαδικασιών, με παράλληλη προστασία της ανθρώπινης αξιοπρέπειας και ενός πραγματικού και αποτελεσματικού δικαιώματος ασύλου, μεταξύ άλλων για τους πλέον ευάλωτους, όπως τα παιδιά.
- Επανεγκατάσταση, ένταξη και ενσωμάτωση: εντατικοποίηση των προσπαθειών σε αυτούς τους τομείς. Οι προσπάθειες των κρατών μελών για την ενσωμάτωση και την ένταξη των μεταναστών εξακολουθούν να είναι αναγκαίες για μια επιτυχημένη πολιτική μετανάστευσης και ασύλου.
Το σύμφωνο για τη μετανάστευση και το άσυλο αντικατοπτρίζει μια ολοκληρωμένη προσέγγιση με βάση το σύνολο της διαδρομής, για τη διαχείριση της μετανάστευσης. Ως εκ τούτου, η Επιτροπή ακολουθεί από κοινού με τα κράτη μέλη μια διττή προσέγγιση, συνδυάζοντας νομοθετικό έργο σε επίπεδο ΕΕ με επιχειρησιακές δραστηριότητες. Αυτό περιλαμβάνει ιδίως τις εργασίες σχετικά με την εξωτερική διάσταση της μετανάστευσης, μέσω της επιδίωξης ολοκληρωμένων εταιρικών σχέσεων με τις χώρες εταίρους. Μολονότι οι δράσεις στον τομέα αυτόν δεν συνδέονται με νομικές υποχρεώσεις, θα είναι σημαντικό η ΕΕ να συνεχίσει και να εντείνει περαιτέρω τη συνεργασία με τις χώρες εταίρους, ιδίως σε τρεις βασικούς τομείς: καταπολέμηση της παράνομης διακίνησης μεταναστών, αποτελεσματικές επιστροφές, επανεισδοχή και επανένταξη, καθώς και νόμιμες οδοί.
Επόμενα βήματα
Το κοινό σχέδιο εφαρμογής θα παρουσιαστεί στα κράτη μέλη στο Συμβούλιο Εσωτερικών Υποθέσεων, και στη συνέχεια θα χρησιμοποιηθεί ως βάση για την προετοιμασία των εθνικών σχεδίων εφαρμογής των κρατών μελών, τα οποία πρέπει να υποβληθούν έως τον Δεκέμβριο του 2024. Με βάση το κοινό σχέδιο εφαρμογής, το επόμενο βήμα είναι η κατάρτιση των αντίστοιχων εθνικών σχεδίων από τα κράτη μέλη έως τις 12 Δεκεμβρίου 2024. Τα κράτη μέλη μπορούν να βασίζονται στην επιχειρησιακή, τεχνική και χρηματοδοτική στήριξη της Επιτροπής και των οργανισμών της ΕΕ καθ’ όλη τη διάρκεια της διαδικασίας. Τα κράτη μέλη μπορούν επίσης να λάβουν στήριξη από το Μέσο Τεχνικής Υποστήριξης, στο πλαίσιο του οποίου θα προκηρυχθεί ειδική πρόσκληση για τη στήριξη των κρατών μελών στην ανάπτυξη των εθνικών τους σχεδίων εφαρμογής. Η Επιτροπή έχει συγκροτήσει ειδικές ομάδες υποστήριξης που θα επισκεφθούν όλες τις πρωτεύουσες των κρατών μελών από τώρα έως το φθινόπωρο για να βοηθήσουν τα κράτη μέλη στην προετοιμασία των εν λόγω εθνικών σχεδίων εφαρμογής.
Η Επιτροπή θα παρακολουθεί εκ του σύνεγγυς την πρόοδο που σημειώνεται όσον αφορά την εφαρμογή του συμφώνου και θα υποβάλλει τακτικά εκθέσεις στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο.
Ιστορικό
Η Επιτροπή παρουσίασε το νέο σύμφωνο για τη μετανάστευση και το άσυλο τον Σεπτέμβριο του 2020, με στόχο την εξεύρεση μακροπρόθεσμων και βιώσιμων λύσεων για τη διαχείριση της μετανάστευσης. Το σύμφωνο θα δημιουργήσει ένα νομικό πλαίσιο που θα εξισορροπεί την αλληλεγγύη και την ευθύνη των κρατών μελών, στο πλαίσιο μιας ολοκληρωμένης προσέγγισης για την αποτελεσματική και δίκαιη διαχείριση της μετανάστευσης. Μετά από πολιτική συμφωνία στις 20 Δεκεμβρίου 2023, το σύμφωνο εγκρίθηκε από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο στις 10 Απριλίου 2024 και από το Συμβούλιο αργότερα, στις 14 Μαΐου. Οι νομικές πράξεις του συμφώνου, συμπεριλαμβανομένων ορισμένων που είχαν ήδη προταθεί το 2016, τέθηκαν σε ισχύ την 11 Ιουνίου 2024 και θα τεθούν σε εφαρμογή μετά από δύο έτη, από την 12 Ιουνίου 2026, με εξαίρεση τον κανονισμό της Ένωσης για την επανεγκατάσταση και την εισδοχή για ανθρωπιστικούς λόγους, ο οποίος είναι ήδη σε ισχύ σήμερα.