Επείγουσες παρεμβάσεις για την προστασία της βιοποικιλότητας από φυτοφάρμακα, ξενικά είδη και λειψυδρία
Το διεθνές εμπόριο φυτών ενέχει κινδύνους τόσο για τις χώρες εισαγωγής όσο και για τις χώρες εξαγωγής —συμπεριλαμβανομένων των επιπτώσεων στα αυτόχθονα οικοσυστήματα, της εκμετάλλευσης χωροκατακτητικών ειδών με ωτοστόπ και των αυτοχθόνων πληθυσμών.
Ορισμένοι από αυτούς τους κινδύνους αντικατοπτρίζονται στο παγκόσμιο πλαίσιο για τη βιοποικιλότητα Κουνμίνγκ-Μόντρεαλ., που εγκρίθηκε το 2022, στην οποία η ΕΕ και όλα τα κράτη μέλη της είναι συμβαλλόμενα μέρη.
Το πλαίσιο αυτό περιλαμβάνει στόχους για τη διασφάλιση της βιωσιμότητας, της ασφάλειας και της νομιμότητας της συλλογής και του εμπορίου άγριων ειδών, καθώς και για την ελαχιστοποίηση των επιπτώσεων των χωροκατακτητικών ειδών στη βιοποικιλότητα και τις οικοσυστημικές υπηρεσίες.
Υπάρχουν επίσης διάφορες συμφωνίες της ΕΕ που περιέχουν κανόνες για το εμπόριο και τη βιώσιμη ανάπτυξη και ο κανονισμός της ΕΕ για τα προϊόντα χωρίς αποψίλωση των δασών, ο οποίος ορίζει ότι οι έμποροι συγκεκριμένων βασικών προϊόντων στις αγορές της ΕΕ —συμπεριλαμβανομένης της ξυλείας, του κακάο και της σόγιας— πρέπει να αποδεικνύουν ότι τα προϊόντα τους δεν συμβάλλουν στην υποβάθμιση των δασών.
Σύμφωνα με τους συντάκτες μιας νέας μελέτης, τα καλλωπιστικά φυτά είναι ένα εμπόρευμα που αξίζει μεγαλύτερη προσοχή στην εκτίμηση κινδύνου. Αποτελούμενα από κομμένα άνθη και φυλλώματα, ζωντανά φυτά και βολβούς, τα καλλωπιστικά φυτά έχουν παγκόσμια εξαγωγική αξία 23 δισεκατομμυρίων δολαρίων ΗΠΑ (20,5 δισεκατομμύρια ευρώ).
Το εμπόριό τους αυξάνεται σταθερά και μεταβάλλεται τα τελευταία χρόνια, για παράδειγμα με συχνές αλλαγές στη ζήτηση, εμφάνιση νέων χωρών εφοδιασμού (π.χ. Κολομβία και Ισημερινός) και πρακτικές (π.χ. στροφή στον αγενή πολλαπλασιασμό έναντι του πολλαπλασιασμού των σπόρων).
Οι συντάκτες εξετάζουν τους κινδύνους και τις επιπτώσεις του εμπορίου, τόσο για τα καλλιεργούμενα όσο και για τα άγρια φυτά, λαμβάνοντας επίσης υπόψη τις παγκόσμιες κατασχέσεις παράνομων μεταφορών και την παρακολούθηση των φυτικών ρύπων που αναφέρθηκαν από τις Κάτω Χώρες και το Ηνωμένο Βασίλειο.
Οι κύριες επιπτώσεις που αντιμετωπίζουν οι χώρες εξαγωγής και εισαγωγής διαφέρουν. Οι εξαγωγείς θεωρούν ότι τα αυτόχθονα είδη άγριων φυτών πλήττονται από την παράνομη συγκομιδή, με τις ορχιδέες, τους κάκτους και τα παχύφυτα να είναι ιδιαίτερα ευάλωτα.
Ενώ η καλλιέργεια επηρεάζει τα αυτόχθονα είδη λιγότερο από την παράνομη συγκομιδή, δεν εξαλείφει την απειλή για τη διατήρησή τους, διότι μπορεί να αυξήσει τη ζήτηση για ένα είδος, να διευκολύνει το λαθρεμπόριο και μπορεί να βασίζεται στη συγκομιδή από άγρια πηγή.
Οι επιπτώσεις του παράνομου εμπορίου φυτών συχνά δεν τεκμηριώνονται και πιθανώς δεν αναφέρονται επαρκώς σε σύγκριση με το παράνομο εμπόριο με βάση τα ζώα, αλλά το εμπόριο έχει συνδεθεί με την εξαφάνιση αρκετών αυτόχθονων ειδών στη φύση —για παράδειγμα, ολισθηρές ορχιδέες στο Βιετνάμ και τουλίπα Sprenger στην Τουρκία1.
Η υψηλή χρήση νερού είναι μια άλλη σημαντική επίπτωση της καλλιέργειας καλλωπιστικών φυτών. Η ανθοκομία μπορεί να έχει εξαιρετικές απαιτήσεις σε νερό —για παράδειγμα, στην Ινδία εκτιμήθηκε ότι απαιτεί 20 φορές περισσότερο νερό από το βαμβάκι και ακόμη περισσότερο σε σχέση με ορισμένες καλλιέργειες τροφίμων. Οι περιοχές παραγωγής βρίσκονται συχνά σε αναπτυσσόμενες χώρες, οι οποίες είναι ιδιαίτερα ευάλωτες στην κλιματική αλλαγή, την επισιτιστική ανασφάλεια και τις συγκρούσεις που σχετίζονται με τη λειψυδρία.
Η ανθοκομία χρησιμοποιεί επίσης σημαντικές ποσότητες φυτοφαρμάκων και πλαστικών, αυξάνοντας τον κίνδυνο δυσμενών αποτελεσμάτων για την υγεία των χειριστών λουλουδιών και μολύνοντας το περιβάλλον όπου καλλιεργούνται τα λουλούδια.
Οι κίνδυνοι αυτοί συνοδεύονται από επιπτώσεις που σχετίζονται με τα απόβλητα, τις εκπομπές και την επισιτιστική ασφάλεια. Τα κομμένα λουλούδια είναι ένα ευπαθές προϊόν χωρίς θρεπτική αξία, το οποίο παράγει πολλά απόβλητα, υπογραμμίζοντας την ανάγκη για καλύτερη διαχείριση της αλυσίδας εφοδιασμού.
Οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι το αποτύπωμα άνθρακα της βιομηχανίας από τις μεθόδους παραγωγής είναι σημαντικό, συμπεριλαμβανομένων των ενεργειακών αναγκών του θερμοκηπίου, της άρδευσης, των λιπασμάτων τύρφης και των μεταφορών. Τα λουλούδια πρέπει να διατηρούνται δροσερά και να μεταφέρονται γρήγορα, όλο και περισσότερο σε διηπειρωτική κλίμακα.
Επίσης, η κατανομή της γης στην ανθοκομία μπορεί να την αφαιρέσει από τις τοπικές και αυτόχθονες κοινότητες και τους παραγωγούς τροφίμων, επηρεάζοντας αρνητικά την επισιτιστική ασφάλεια και την κοινωνικοοικονομική σταθερότητα σε περιόδους ξηρασίας και υπονομεύοντας τα τοπικά μέσα διαβίωσης.
Οι συντάκτες της μελέτης υποστηρίζουν επίσης ότι το εμπόριο καλλωπιστικών φυτών δεν λαμβάνει επαρκώς υπόψη τη βιοπειρατεία ή την πρόσβαση και τον καταμερισμό των οφελών, η οποία ρυθμίστηκε στην ΕΕ από το 2014, ώστε να διασφαλιστεί ότι τυχόν οφέλη από τους γενετικούς πόρους και τις παραδοσιακές γνώσεις μιας χώρας μοιράζονται ισότιμα.
Για τους εισαγωγείς, οι βασικοί κίνδυνοι αφορούν τη βιοασφάλεια και τα χωροκατακτητικά είδη, ενώ πρέπει να προσδιοριστεί ο τρόπος με τον οποίο εισάγονται τα είδη στις περιοχές εισαγωγής. Διαπιστώθηκε ότι οι κίνδυνοι αυτοί ήταν ελαφρώς καλύτερα κατανοητοί, αλλά δεν μετριάστηκαν επαρκώς, ιδίως όσον αφορά τη βιοποικιλότητα.
Επιβλαβείς μολυσματικές ουσίες εξακολουθούν να βρίσκονται σε εισαγόμενες αποστολές, πολλές από τις οποίες, ιδιαίτερα τα έντομα και τα αυγά τους, δεν μπορούν να αναγνωριστούν σε επίπεδο είδους ή ακόμη και γένους. Για παράδειγμα, μικρά σπονδυλωτά όπως σαύρες συχνά χάνονται κατά τη διάρκεια της επιθεώρησης, αντί να γίνονται αντιληπτά από το κοινό μετά την αγορά.
Τα χωροκατακτητικά είδη μπορούν να επηρεάσουν τη γεωργική παραγωγή και τη λειτουργία των οικοσυστημάτων, ενδέχεται να απαιτούν τον έλεγχο των φυτοφαρμάκων και, για ορισμένα παράσιτα εντόμων, ενδέχεται να ενέχουν τον κίνδυνο υβριδισμού, γεγονός που μπορεί να οδηγήσει σε ανθεκτικότητα στα φυτοφάρμακα.
Διάφορα καλλωπιστικά φυτά είναι τα ίδια χωροκατακτητικά είδη και μπορεί να απειλήσουν τα αυτόχθονα φυτά. Μπορούν επίσης να εισάγουν παράσιτα, παθογόνους παράγοντες και ζωονόσους σε νέες περιοχές μέσω ερπετών, αμφίβιων και εντόμων στις αποστολές — τέτοιου είδους συμβάντα μπορεί να είναι εξαιρετικά σπάνια, αλλά το δυνητικό κόστος θα μπορούσε να είναι σημαντικό.
Οι συντάκτες εντοπίζουν πολλούς κινδύνους για τους εισαγωγείς και τους εξαγωγείς στο ταχέως εξελισσόμενο, διεθνές εμπόριο καλλωπιστικών φυτών και υπογραμμίζουν την ανάγκη για προορατικές προσπάθειες για τον μετριασμό αυτών των κινδύνων.
Πρότειναν ότι απαιτούνται καλύτερα πρότυπα και πιστοποιήσεις για την προστασία των δικαιωμάτων των εργαζομένων και τη μείωση των επιβλαβών επιπτώσεων του εμπορίου στους ανθρώπους, τα είδη και το περιβάλλον.
Παρά τις προσπάθειες ρύθμισης, εξακολουθεί να υπάρχει σημαντική ευκαιρία για παράνομο εμπόριο άγριων φυτών και για ταξίδια και εγκατάσταση επιβλαβών οργανισμών σε νέες περιοχές.
Οι καλύτερες υγειονομικές διαδικασίες και διαδικασίες επιθεώρησης —π.χ. καθιέρωση φυτοϋγειονομικών διαβατηρίων ή πιστοποιητικών φυτοϋγείας— και ο περιορισμός των υποστρωμάτων γλάστρας μπορεί να μειώσουν τον κίνδυνο, αλλά οι προσπάθειες για τη μείωση των επιβλαβών οργανισμών δεν θα πρέπει να επιβαρύνουν δυσανάλογα τις προμηθεύτριες χώρες.
Κυρίως, η έλλειψη διαφάνειας και διαθεσιμότητας δεδομένων ήταν περιοριστικοί παράγοντες στην ανάλυση, γεγονός που παρεμποδίζει επίσης τη ρύθμιση και τα μέτρα ελέγχου. Υπάρχει πιθανώς σημαντικό παράνομο εμπόριο καλλωπιστικών φυτών, τα τυχαία εισαγόμενα είδη συχνά δεν αναγνωρίζονται πλήρως και τα δεδομένα είναι ελλιπή, ασυνεπή καταγεγραμμένα και συνήθως διατηρούνται ιδιωτικά από διαφορετικούς οργανισμούς, λένε.
Για την αποτελεσματική ρύθμιση, οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής απαιτούν συγκεντρωτικά, τυποποιημένα, προσβάσιμα σύνολα δεδομένων, ώστε να μπορούν να εντοπίζουν μοτίβα και οδούς κινδύνου — επομένως απαιτείται επίσης ισχυρή εστίαση στη συλλογή και την ανταλλαγή πληροφοριών.
Υποσημειώσεις
- Hinsley, A., Willis, J., Dent, A.R., Oyanedel, R., Kubo, T., Challender, D.W., 2023. Εμπορία ειδών προς εξαφάνιση: Αποδεικτικά στοιχεία εξαφάνισης που συνδέονται με το εμπόριο άγριας ζωής. Πρίσμα του Cambridge: Εξαφάνιση 1: ε10.
Στοιχεία αναφοράς
Hinsley, A., Hughes, A. C., van Valkenburg, J., Stark, T., van Delft, J., Sutherland, W., and Petrovan, S. O. (2025) Κατανόηση των περιβαλλοντικών και κοινωνικών κινδύνων από το διεθνές εμπόριο καλλωπιστικών φυτών. BioScience 2024 0, 1-18.